Νικος Μαθιουδακης «Ο Καζαντζακης δεν ανηκε στην ελιτ, δεν θα μιλουσε μονο για λογοτεχνια αλλα ηθελε να μιλησει μεσα απο τη λογοτεχνια»

Νίκος Καζαντζάκης… ο παγκόσμιος

Στην Κομοτηνή είχαμε την ευκαιρία να τον παρακολουθήσουμε ξανά στο συνέδριο που διοργάνωσε το Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας για τον Στυλιανό Αλεξίου. Ξανά, γιατί ο Νίκος Μαθιουδάκης είναι απόφοιτος του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας. Με διδακτορική διατριβή πάνω στη γλώσσα της «Οδύσειας» του Νίκου Καζαντζάκη βρέθηκε να εργάζεται ως επιστημονικός σύμβουλος των εκδόσεων και πρόεδρος του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη.
 
Με αφορμή λοιπόν την παρουσία του κ. Μαθιουδάκη στην πόλη μας αδράξαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε μαζί του για έναν από τους σημαντικότερους σύγχρονους έλληνες συγγραφείς αλλά και το έργο των τριών φορέων που μετά το φυσικό θάνατο του Νίκου Καζαντζάκη έχουν αναλάβει το φορτίο -ομολογουμένως βαρύ- της «φροντίδας» του έργου του, όπως και για τις εκδηλώσεις που θα γίνουν ενόψει της ανακήρυξης του επόμενου έτους ως έτους Νίκου Καζαντζάκη, κάνοντάς μας δώρο ωραίες, εξαιρετικές σε πανελλήνια κλίμακα, ειδήσεις….
 
Νίκος Μαθιουδάκης όμως… 

«Πιστεύω ότι ο Στυλιανός Αλεξίου θαύμαζε τον Νίκο Καζαντζάκη» 

ΠτΘ: κ. Μαθιουδάκη, στο πρόσφατο συνέδριο του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας για τον Στυλιανό Αλεξίου αναλύσατε τις σχέσεις της οικογένειας Αλεξίου με τον Νίκο Καζαντζάκη. Ποια η σχέση λοιπόν της οικογένειας Αλεξίου με τον Νίκο Καζαντζάκη;
Ν.Μ:
Η οικογένεια Αλεξίου συνδυάζεται και συσχετίζεται ποικιλοτρόπως με τον Νίκο Καζαντζάκη. Ο Στυλιανός Αλεξίου είναι γιος του συγγραφέα Λευτέρη Αλεξίου, εγγονός του λογίου και εκδότη Στυλιανού Αλεξίου και ανιψιός της Έλλης Αλεξίου και της Γαλάτειας Καζαντζάκη. Ο Στυλιανός Αλεξίου ο πρεσβύτερος συμπράττει με τον Ξανθουδίδη για την έκδοση του «Ερωτόκριτου» μία πολύ σημαντική έκδοση όχι μόνο για την κρητική λογοτεχνία αλλά και για τη νεότερη ελληνική γραμματεία. Παιδιά του Στυλιανού Αλεξίου του πρεσβύτερου είναι η Γαλάτεια, ο Λευτέρης και η Έλλη, οι οποίοι ασχολήθηκαν με τη συγγραφή. Η Γαλάτεια Αλεξίου ήταν και η πρώτη σύζυγος του Νίκου Καζαντζάκη. Και οι τρεις έχουν γράψει βιβλία για τον Νίκο Καζαντζάκη γνωστά σημαντικά και ευρέως αναγνωσμένα. Η Γαλάτεια Καζαντζάκη έγραψε το «Άνθρωποι και Υπεράνθρωποι», ο Λευτέρης Αλεξίου «Οι αξέχαστοι καιροί» και η Έλλη Αλεξίου «Για να γίνει μεγάλος». Το έργο της Γαλάτειας Αλεξίου-Καζαντζάκη «Άνθρωποι και υπεράνθρωποι» είναι ένα ψυχογράφημα στο οποίο εκδηλώνει την πικρία της γιατί δεν κατάφερε να ευοδώσει η σχέση της με τον Νίκο Καζαντζάκη και να κρατήσει για πάντα ο γάμος τους. Η Γαλάτεια θεωρώ ότι όταν έγραφε αυτό το βιβλίο ακόμη «αγαπούσε» τον Νίκο Καζαντζάκη παρόλο που χώρισαν το 1926. Το έργο γράφεται το 1956 μερικούς μήνες πριν πεθάνει ο Καζαντζάκης. Κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 1956 και ο Νίκος δεν ήθελε να το διαβάσει. Το διάβασε όμως η τότε σύζυγός του Ελένη Καζαντζάκη. Ο Νίκος Καζαντζάκης μίλησε με ήπια και γλυκά λόγια γι' αυτό το βιβλίο. Δεν παρενέβη αρνητικά αφού ενδιαφερόταν μέχρι το τέλος της ζωής του για τη Γαλάτεια. Προμηθευόταν τα βιβλία της και τα διάβαζε και το βλέπουμε αυτό και στις επιστολές του προς τον Πρεβελάκη.
 
ΠτΘ: Πώς έβλεπε ο Νίκος Καζαντζάκης την οικογένεια Αλεξίου;
Ν.Μ:
Μέσα από τις λίγες μαρτυρίες του Νίκου Καζαντζάκη για την οικογένεια αυτή προσπάθησα να σκιαγραφήσω πώς τους έβλεπε. Δυστυχώς ο Λευτέρης, όπως μας ανακοινώνει η Ελένη στο βιβλίο της «Νίκος Καζαντζάκης: Ο Ασυμβίβαστος», έκαψε όλες τις επιστολές που του είχε στείλει ο Νίκος Καζαντζάκης. Προσπάθησα λοιπόν να βρω στο αρχείο του Μουσείου Καζαντζάκη, όπου φυλάσσεται το μεγαλύτερο μέρος του αρχειακού υλικού, επιστολές προς άλλους, αφιερώσεις σε βιβλία, επιστολές για το πώς αντέδρασε ο νεότερος Αλεξίου στο άκουσμα της «Οδύσειας», του έπους του Νίκου Καζαντζάκη, της συνέχειας του ομηρικού έπους. Προσπαθώ, με άλλα λόγια, να τοποθετήσω τους τρεις μεγάλους Αλεξίου, Γαλάτεια, Λευτέρη και Έλλη, απέναντι στον Νίκο Καζαντζάκη, καθώς και τον νεότερο Αλεξίου ο οποίος τον έβλεπε με τελείως διαφορετικό τρόπο. Προτίμησα να ασχοληθώ στο συνέδριο μ’ αυτό το θέμα παρά με κάτι που θα ήταν πιο κοντά στις μελέτες και στις ιδιότητες του μεγάλου Στυλιανού Αλεξίου του νεοτέρου, ενός μεγάλου φιλολόγου, καταξιωμένου αρχαιολόγου, πολύ καλού γλωσσολόγου που έχει συνεισφέρει στα γράμματα της Κρήτης και της Ελλάδας. Πιστεύω ότι ο Στυλιανός Αλεξίου θαύμαζε τον Νίκο Καζαντζάκη. Χαρακτηριστικό είναι ένα γράμμα του Μηνά Δημάκη προς τον Νίκο Καζαντζάκη που λέει την αντίδραση του Στυλιανού Αλεξίου μόλις διάβασε την «Οδύσεια» του Καζαντζάκη. Μην ξεχνάτε άλλωστε ότι το μοναδικό απάνθισμα που εκδίδουν οι εκδόσεις Καζαντζάκη, το ποιητικό απάνθισμα του Νίκου Καζαντζάκη είναι με εισαγωγή του Στυλιανού Αλεξίου. 

«Στο Μουσείο συγκεντρώνεται και βρίσκεται όλο το αρχείο για τον Νίκο Καζαντζάκη» 

ΠτΘ: Αναφερθήκατε στο Μουσείο Καζαντζάκη. Εκεί συγκεντρώνεται το έργο του Νίκου Καζαντζάκη;
Ν.Μ.:
Το Μουσείο Καζαντζάκη εγκαινιάστηκε το έτος 1983 με παρούσα τη Μελίνα Μερκούρη. Ιδρυτής του είναι ο Γιώργος Ανεμογιάννης και συνιδρύτρια η Ελένη Καζαντζάκη, η θεματοφύλακας του αρχειακού υλικού και του έργου του Νίκου Καζαντζάκη. Στο Μουσείο συγκεντρώνεται και βρίσκεται όλο το αρχείο για τον Νίκο Καζαντζάκη. Ακόμα βρίσκουμε χειρόγραφα του Νίκου Καζαντζάκη, δηλαδή υπάρχουν στην κατοχή του κόσμου χειρόγραφα του Νίκου Καζαντζάκη και πολύ συχνά βγαίνουν σε δημοπρασίες, γιατί ο Νίκος Καζαντζάκης ήταν πολυγραφότατος. Τα περισσότερα έργα του τα έχει γράψει δυο και τρεις φορές και τα μοίραζε σε φίλους για να τα διαβάσουν και να του πουν τη γνώμη τους. 

«Η Ελένη Καζαντζάκη αφιέρωσε πραγματικά τη ζωή της στο σύντροφό της και μετά το θάνατό του» 

ΠτΘ: Εκτός από το Μουσείο, υπάρχουν και οι Εκδόσεις Καζαντζάκη και ένας τρίτος φορέας είναι η Διεθνής Εταιρεία Φίλων Καζαντζάκη. Πώς ξεκίνησαν αυτές οι δομές;
Ν.Μ:
Από την Ελένη Καζαντζάκη ξεκίνησε η δημιουργία των Εκδόσεων Καζαντζάκη το 1964, θεματοφύλακας και πνευματική δικαιούχος του έργου του Νίκου Καζαντζάκη σε ολόκληρο τον κόσμο, την οποία τώρα έχει διαδεχτεί η Νίκη Σταύρου η οποία είχε την τύχη να είναι η πνευματική κόρη της Ελένης Καζαντζάκη. Λέγεται Νίκη, γιατί πήρε το όνομα του Νίκου. Οι Εκδόσεις Καζαντζάκη έχουν την εποπτεία του έργου του Νίκου Καζαντζάκη παγκοσμίως, καθώς ο Νίκος Καζαντζάκης μεταφράζεται σε όλο τον κόσμο. Το έργο του είναι πολύπλευρο δεν είναι ένα τυχαίο, αφού έχει γράψει σχεδόν σε όλα τα είδη του λόγου. Ως ερευνητής συνεργάζομαι πολύ στενά με τη διευθύντρια των Εκδόσεων, Νίκη Σταύρου, η οποία είναι πνευματική δικαιούχος του έργου του Νίκου Καζαντζάκη σε ολόκληρο τον κόσμο και έχει τη δυνατότητα να έχει πρόσβαση στο αρχειακό υλικό, και φυσικά δεν είναι η μόνη. Όποιος ζητήσει πρόσβαση σε αυτό, η Νίκη είναι πάντα «ανοιχτή» και πρόθυμη να επιτρέψει σε οποιονδήποτε επιστήμονα, κυρίως σε νεότερους, να μελετήσουν αρχειακό, αδημοσίευτο και ανέκδοτο υλικό.
 
Ο τρίτος φορέας, η Διεθνής Εταιρεία Φίλων Καζαντζάκη ιδρύθηκε το 1988 στην Ελβετία και πιο συγκεκριμένα στη Γενεύη, όπου ζούσε τότε η Ελένη Καζαντζάκη. Μέχρι σήμερα πρόεδρος της Εταιρείας είναι ο πολυσχιδής και πολυταξιδεμένος Γιώργος Στασινάκης, στενός φίλος της Ελένης Καζαντζάκη, ο οποίος έχει γυρίσει σε πάνω από 126 χώρες, έχει ιδρύσει τμήματα στις περισσότερες από αυτές, με πάνω από 7.000 μέλη παγκοσμίως.
 
Αυτές οι τρεις δομές έγιναν όταν η Ελένη ήταν ακόμα στη ζωή. 10 χρόνια μετά από το θάνατό της μπορούμε καθαρά να την κρίνουμε και να πούμε ότι η Ελένη αφιέρωσε πραγματικά τη ζωή της στο σύντροφό της και μετά το θάνατό του. Δεν είναι τυχαίο ότι μετά το θάνατο του Νίκου Καζαντζάκη έχουμε και την υπογραφή του συμβολαίου με την Αμερική για τη δημιουργία του «ZORBA THE GREEK» του Μιχάλη Κακογιάννη, την οσκαρική αυτή ταινία. Επίσης, τις δεκαετίες του ‘60 και του ‘70 έχουμε μεταφράσεις των έργων του Καζαντζάκη σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο Καζαντζάκης ανθίζει παγκοσμίως, μεταφράζεται σε παρά πολλές γλώσσες. Αυτή η άνθιση αρχίζει να κάμπτεται στις αρχές του ’80 και έχουμε μια ανάκαμψη από το 2000 και μετά. 

«Η γενιά του ’30 δεν είχε καλές σχέσεις με τον Νίκο Καζαντζάκη» 

ΠτΘ: Παρόλη βέβαια την παγκόσμια αναγνώριση η σχέση του Νίκου Καζαντζάκη με τους σύγχρονούς του λογοτέχνες δεν ήταν ιδανική…
Ν.Μ:
Ο Καζαντζάκης έδρασε έντονα την εποχή της γενιάς του ’30, η οποία δεν είχε καλές σχέσεις μαζί του. Ο Νίκος Καζαντζάκης δεν ανήκε στην ελίτ, ήταν επαναστάτης, δεν ήταν άνθρωπος που θα μιλούσε μόνο για λογοτεχνία αλλά ένας άνθρωπος που ήθελε να μιλήσει μέσα από τη λογοτεχνία. Ήθελε να μιλήσει για τον ανθρώπινο αγώνα, κυρίως για την ελευθερία, μέσα από τη λογοτεχνία του. Η γενιά του ’30 τον έχει κατηγορήσει συχνά ότι δεν έχει ελληνικότητα στο έργο του και ότι δεν έχει μοντερνιστικά στοιχειά. 

«Ο Νικόλαος του Μιχαήλ Καζαντζάκης δεν έχει αφοριστεί ποτέ» 

ΠτΘ: Η λογοτεχνία του Νίκου Καζαντζάκη θεωρούνταν για αρκετό διάστημα στη χώρα αιρετική, σε σύγκρουση και με τους εκκλησιαστικούς κύκλους… Υπάρχει ακόμη «προβληματισμός» για το έργο του;
Ν.Μ:
Το γεγονός ότι γίνονται διδακτορικά και έρευνες πάνω στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη αποδεικνύει το αντίθετο. Πέρα από αυτό το δυστυχές με τη γενιά του ’30 που του απέδιδε τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά, ο Νίκος Καζαντζάκης πολεμήθηκε, ναι, και από την εκκλησία. Βλέπουμε ότι ο Νίκος Καζαντζάκης είχε πολλούς αντίξοους παράγοντες στη χώρα του. Η εκκλησία ήταν αντίμαχός του, δημιούργησε και ουσιαστικά μετέδωσε τη φήμη ότι ο Νίκος Καζαντζάκης αφορίστηκε, ενώ αυτό δεν συνέβη ποτέ. Υπάρχει στο Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη η επιστολή από τον αρχειοφύλακα του Οικουμενικού Πατριαρχείου που αποδεικνύει ότι μόνο το Οικουμενικό Πατριαρχείο μπορεί να αποδώσει αφορισμό και αναφέρεται ρητά ότι ο Νικόλαος του Μιχαήλ Καζαντζάκης δεν έχει αφοριστεί ποτέ. Ακόμα και σήμερα, παρόλα αυτά, αν ρωτήσουμε απλούς ανθρώπους ισχυρίζονται ότι ο Καζαντζάκης αφορίστηκε. Ήταν μια φήμη που τον ακολούθησε και τον ακολουθεί ακόμα.
 
Ο Νίκος Καζαντζάκης πολεμήθηκε όχι μόνο από την ελληνική εκκλησία αλλά και τη ρωμαιοκαθολική. «Ο τελευταίος πειρασμός» μπήκε στον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων του Βατικανού. Από τη μια μεριά λοιπόν ο Καζαντζάκης είχε την εκκλησία και από την άλλη την πολιτεία. Από την πολιτεία πολεμήθηκε διπλά, καθώς δεν τον θέλανε ούτε ακαδημαϊκό ούτε νομπελίστα, και έκαναν απίστευτες μηχανορραφίες οι οποίες προκαλούν ακόμα και γέλιο, αν κάποιος τις διαβάσει. Όπως και να έχει, το «σινάφι» πολεμούσε έναν άξιο. Ο Νίκος Καζαντζάκης εν έτει 2016 μεταφράζεται σε πάνω από 50 γλώσσες και έχουν γίνει 1000 εκδόσεις και επανεκδόσεις στο εξωτερικό.
 
ΠτΘ: Λέμε για τον Νίκο Καζαντζάκη ότι είναι παγκόσμιος. Δεν είναι όμως λίγο οξύμωρο να οργανώνεται πρώτη φορά στην Ελλάδα έτος Καζαντζάκη το 2017;
Ν.Μ:
Προσπαθήσαμε να κάνουμε το 2007 έτος Νίκου Καζαντζάκη άλλα έγινε έτος Μαρίας Κάλλας. Με επιστολή των τριών φορέων προς τον Υπουργό Πολιτισμού, με πρωτοβουλία του Γιώργου Στασινάκη, από τη Διεθνή Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη ζητήθηκε επίσημα από την ελληνική πολιτεία να αναγνωρίσει το μέγεθος αυτού του συγγραφέα και να κυρωθεί το έτος αυτό ως έτος Νίκου Καζαντζάκη. Αυτό επετεύχθη, και αυτό αρκεί. 

«Αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες λογοτέχνες και ως ο περισσότερο μεταφρασμένος παγκοσμίως» 

ΠτΘ: Βλέπουμε ακόμα ότι μέχρι και σήμερα, ενώ ο Νίκος Καζαντζάκης βρίσκεται εκτός των σχολικών αιθουσών, υπάρχει σε όλες τις βιβλιοθήκες. Πιστεύετε ότι θα έπρεπε να χειριστεί κάπως διαφορετικά το γεγονός αυτό το Υπουργείο Παιδείας;
Ν.Μ:
Πριν κλείσει το ΕΚΕΒΙ είχε κάνει μια επίσημη έρευνα αναγνωστικής συμπεριφοράς με πολύ μεγάλο δείγμα ερωτηθέντων να λένε ότι ο Καζαντζάκης είναι ο πρώτος που διαμορφώνει τη σκέψη και τη φιλοσοφία τους. Κατά τη γνώμη μου ο Νίκος Καζαντζάκης δεν έχει πάρει τη θέση που του αρμόζει στα σχολικά εγχειρίδια.
 
Για το θέμα αυτό και επειδή ενστερνιστήκαμε πόσο σημαντικό είναι για την εποχή μας να δούμε τι συμβαίνει με τον Νίκο Καζαντζάκη και την εκπαίδευση, τον Οκτώβριο του 2017 η Διεθνής Εταιρεία του Νίκου Καζαντζάκη, το Μουσείο Καζαντζάκη, οι Εκδόσεις Καζαντζάκη, η Περιφέρεια Κρήτης, ο Δήμος Ηρακλείου, το Εργαστήρι Λογοτεχνίας του Πανεπιστήμιου Κρήτης και διάφοροι άλλοι φορείς διοργανώνουν επιστημονικό συνέδριο για τη θέση του Νίκου Καζαντζάκη στην εκπαίδευση στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Πρόκειται να συμβεί ένα συνέδριο από το οποίο προσβλέπουμε να βγουν έγκυρα συμπεράσματα. Στο κομμάτι που μπορώ να σας μιλήσω είναι το ακαδημαϊκό, της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ακόμα και σήμερα γίνονται διδακτορικά για τον Νίκο Καζαντζάκη. Μιλάμε για έναν συγγραφέα από την Ελλάδα που έχει πεθάνει το 1957, κι όμως γνωρίζω σήμερα τουλάχιστον 4-5 συναδέλφους που δουλεύουν πάνω στον Νίκο Καζαντζάκη όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. Γνωρίζω ότι έχουν δοθεί την τελευταία δεκαετία 3-4 διδακτορικές διατριβές. Συγκεκριμένα, για τις σύγχρονες τάσεις του Νίκου Καζαντζάκη, μια εξαιρετική συνάδελφος στην Ισπανία, η Έλενα Γκονζάλες Βακερίθο έκανε τη διατριβή της πάνω στα μοντερνιστικά στοιχεία της «Οδύσειάς» του. Μπορεί εγώ να έκανα «έναν άθλο», όπως χαρακτηρίστηκε από τον αμερικανό νεοελληνιστή Πίτερ Μπιν, που μελέτησα τη γλώσσα της «Οδύσειας», κάτι που δεν έχει γίνει ποτέ, η Έλενα όμως σε μια ξένη γλώσσα, μιλώντας πλέον άπταιστα ελληνικά, μελέτησε τις μοντερνιστικές τάσεις του καζαντζακικού έπους. 

«Το πιο σημαντικό στο έργο του είναι οι επιστολές και τα σημειωματάριά του» 

ΠτΘ: Ερχόμενος σε επαφή με το Αρχείο του Νίκου Καζαντζάκη στο Μουσείο πόσες πλευρές του Νίκου Καζαντζάκη νομίζετε ότι πρέπει ακόμη να ερευνηθούν;
Ν.Μ:
Υπάρχει άλλη μια φήμη ότι υπάρχει πολύ ανέκδοτο υλικό του Νίκου Καζαντζάκη. Πέρα από κάποια σενάρια, εννιά στον αριθμό, για τον κινηματογράφο τα οποία θα εκδοθούν δεν υπάρχει άλλο ανέκδοτο υλικό. Προσπαθούμε πρώτα να καταρτίσουμε μια καλή και ικανή ομάδα, γιατί τα σενάρια αυτά θέλουν μεταγραφή, τεκμηρίωση και σχολιασμό και έπειτα έκδοση. Γνωρίζουν όλοι ότι το πιο σημαντικό στο έργο του είναι οι επιστολές και τα σημειωματάριά του. Ο Νίκος ήταν μανιώδης γραφιάς. Έγραφε ό,τι σκεφτόταν, μια σκέψη του, ένα απόφθεγμα, τα όνειρά του, τα πάντα. Εδώ και  τρία χρόνια υπάρχει μια πρωτοβουλία των τριών φορέων προκειμένου να δημοσιοποιηθεί το σύνολο της επιστολογραφίας του Νίκου Καζαντζάκη. Αυτό θα γίνει αναγκαστικά μόνο ηλεκτρονικά, καθώς μιλάμε για πάνω από 5.000 με 5.500 επιστολές και καρτ ποστάλ. Ο Καζαντζάκης επικοινωνεί με όλο τον πνευματικό κόσμο της εποχής του σε Ελλάδα και εξωτερικό. Δεν είναι τυχαίο ότι έχουμε επιστολή του Καζαντζάκη προς τον Αϊνστάιν και του Αϊνστάιν προς τον Καζαντζάκη, προς και από τον Καμύ και από άλλους.
 
ΠτΘ: Όλα αυτά τα χειρόγραφα έχουν μελετηθεί ή εκδοθεί;
Ν.Μ:
Έχουν εκδοθεί αρκετά γράμματα από το σύνολο της επιστολογραφίας του Καζαντζάκη, όπως τα 400 γράμματα του Καζαντζάκη προς τον Παντελή Πρεβελάκη που είναι το πιο σημαντικό αρχειακό ντοκουμέντο. Υπάρχουν επιστολές του Νίκου προς τη Γαλάτεια Καζαντζάκη. Πρόσφατα το Μουσείο Καζαντζάκη εξέδωσε τις επιστολές του Καζαντζάκη προς τον Αγγελάκη, τον πατέρα της Κατερίνας Αγγελάκη- Ρουκ, τη βαπτιστικιά του Νίκου Καζαντζάκη. Σε διάφορα περιοδικά έχουν εκδοθεί κατά καιρούς οι επιστολές του Καζαντζάκη προς τον Κακριδή, προς τον Φράιερ για τη μετάφραση της «Οδύσειάς» του στα αγγλικά. Αυτή τη στιγμή όμως σκεφτήκαμε οι τρεις φορείς ότι το μεγαλειώδες έργο το οποίο πρέπει να γίνει για να κλείσει το θέμα με την επιστολογραφία είναι η δημιουργία μιας βάσης δεδομένων για να ανέβουν και να ανεβαίνουν όλες οι επιστολές του Νίκου Καζαντζάκη, γιατί ακόμα και σήμερα αναζητάμε και βρίσκουμε νέο υλικό. Το μεγαλύτερο μέρος έχει ψηφιοποιηθεί από το Μουσείο Καζαντζάκη και τώρα πρέπει να γίνει η μεταγραφή, η διόρθωση, η τεκμηρίωση και ο σχολιασμός.

«Για το έτος Καζαντζάκη έχει ήδη προγραμματιστεί να γίνουν πάνω από 30 διαλέξεις σε όλη την Ελλάδα και πάνω από 25 σε όλο τον κόσμο» 

ΠτΘ: Να μιλήσουμε και για τη Διεθνή Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, για τη φυσιογνωμία της, το έργο της, τους λόγους που οδήγησαν στη ίδρυσή της το 1988…
Ν.Μ.:
Η Ελένη Καζαντζάκη με τον Γιώργο Στασινάκη συζητούσαν την ίδρυση μιας διεθνούς εταιρείας -δεν ξέρω αν υπάρχει άλλη τέτοιας εμβέλειας εταιρεία- για τη διάδοση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη. Έτσι ακόμη και σήμερα ο Γιώργος Στασινάκης ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο ακούραστος, όντας η κινητήριος δύναμη όλων μας. Προσπαθεί να μεταδώσει το πνεύμα και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη στις πιο απίθανες χώρες, κάτω από αντίξοες συνθήκες. Η επιστολή προς τον Υπουργό Πολιτισμού, η οποία μετά συνυπογράφηκε και ξαναστάλθηκε από τους τρεις φορείς, ήταν δική του πρωτοβουλία και έτσι για το έτος Καζαντζάκη έχει ήδη προγραμματισθεί να γίνουν πάνω από 30 διαλέξεις σε όλη την Ελλάδα και πάνω από 25 σε όλο τον κόσμο. Δύο συνέδρια θα λάβουν χώρα, το ένα στην Κρήτη τον Νοέμβριο και το άλλο στην Αθήνα στο Ζάππειο Μέγαρο υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας με τίτλο «Ο Νίκος Καζαντζάκης και η πολιτική». Εκλεκτοί ομιλητές θα μιλήσουν για τον Νίκο Καζαντζάκη, γιατί ο Νίκος Καζαντζάκης κατηγορήθηκε για πολιτική αστάθεια από την οικογένεια Αλεξίου και εκεί προσπάθησαν να στηρίξουν την αντικειμενικότητα των τριών βιβλίων τους, η Γαλάτεια, ο Λευτέρης και η Έλλη. 

«Έχουμε όντως βάλει τελεία στο παρελθόν» 

ΠτΘ: Όταν ήταν ο Πάτροκλος Σταύρου επικεφαλής των Εκδόσεων, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης εξέφραζαν αντιρρήσεις ως προς τη φιλολογική επιμέλεια των εκδόσεων του έργου του Νίκου Καζαντζάκη, αλλά και την κατοχή των δικαιωμάτων. Ασπάζεστε αυτές τις απόψεις ή έχετε βάλει τελεία σ’ αυτά;
Ν.Μ.:
Αρπάζοντας την ευκαιρία για την τελεία, έχουμε όντως βάλει τελεία στο παρελθόν και όχι κόμμα ή άνω τελεία. Όντως όσο ζούσε ο Πάτροκλος Σταύρου υπήρχαν όχι απλές διαμάχες αλλά δικαστήρια. Κι αυτά ήταν γεγονότα. Υπήρχε μια μεγάλη διαμάχη της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη και του Μουσείου από τη μια με τις Εκδόσεις από την άλλη. Αν και έχω τη δική μου άποψη δεν θα πάρω θέση, γιατί δεν χρειάζεται. Το σημαντικό γι’ αυτό το θέμα ήταν ότι είχε κατηγορηθεί για την επάρκεια των φιλολογικών επιμελειών, αλλά εδώ το πεδίο είναι ασαφές. Κάποιοι θέλουν τα λογοτεχνικά τους βιβλία χωρίς εισαγωγές και επίμετρα, ενώ κάποιοι τα θέλουν και με εισαγωγές και με επίμετρα. Οπότε το θέμα για συζήτηση είναι «ανοιχτό»…
 
Η δική μου συνεργασία με τη νέα διευθύντρια των Εκδόσεων, τη Νίκη Σταύρου, που έβαλε την τελεία σε όλα τα κακά του παρελθόντος, ξεκίνησε με τη νέα σειρά των εκδόσεων Νίκου Καζαντζάκη προκειμένου να εμπλουτιστούν με εισαγωγικά και επιμετρικά κείμενα, καθώς επανεκδίδουμε το σύνολο των έργων του Καζαντζάκη από την αρχή με την αφορμή ότι ο κρητικός συγγραφέας έγραφε σε μονοτονικό από το 1920 και εκδιδόταν σε πολυτονικό. Είναι μια δική μου άποψη ότι πρέπει το έργο του Νίκου Καζαντζάκη να εκδίδεται σε μονοτονικό, γιατί γράφτηκε σε μονοτονικό. Παράλληλα διορθώνουμε κάποια λεξιλογικά σημεία, γιατί ο Κάσδαγλης, ένας εξαίρετος φιλόλογος και επιμελητής των εκδόσεων Καζαντζάκη, έτεινε να υιοθετεί τον πιο καθαρευουσιάνικο τύπο, ενώ ο Νίκος Καζαντζάκης ήταν ένας προοδευτικός νεωτεριστής και ένας επαναστάτης της γλώσσας.
 
ΠτΘ: Αυτά που μας λέτε έχουν μεγάλο ενδιαφέρον και φιλολογικά. Ο εκδότης «διόρθωνε» δηλαδή και τη γλώσσα…
Ν.Μ.:
Ναι, όχι υφολογικά αλλά γραμματικά γιατί έπρεπε να είναι συμμορφωμένος ο λόγος του Νίκου Καζαντζάκη στην εποχή του για να εκδοθεί. Υπάρχουν μαρτυρίες, σύμφωνα με τις οποίες λέει ο Νίκος Καζαντζάκης, ακόμα και στη Γαλάτεια, «αν είναι να εκδοθεί, να εκδοθεί με τη γλώσσα μου, αλλιώς να μην εκδοθεί». Υπήρχαν κάποιες διαμάχες τις οποίες δεν θα σχολιάσουμε, γιατί αυτές οι διαμάχες τέλειωσαν. Αναφορικά με την κυριότητα των πνευματικών δικαιωμάτων, που με ρωτήσατε, θα πω μονάχα τούτο: Ο γνωστός Πάτροκλος Σταύρου, Υπουργός παρά τω Προέδρω της Κυπριακής Δημοκρατίας, από τον Μακάριο μέχρι και τον Βασιλείου, υιοθετήθηκε από την Ελένη Καζαντζάκη προκειμένου να περάσουν τα πνευματικά δικαιώματα διαμέσου του στην κόρη του Νίκη, που ήταν πνευματική κόρη της Ελένης Νίκου Καζαντζάκη. Ήταν ο μοναδικός σκοπός και στόχος για τον οποίο ο Πάτροκλος υιοθετήθηκε από την Ελένη, γιατί εκείνη αγαπούσε τόσο πολύ τη Νίκη και ήθελε να περάσει η πνευματική παρακαταθήκη του Καζαντζάκη στα χέρια της. 

«Η συνεργασία με το “Έθνος” ήταν μια πρωτοβουλία της Νίκης Σταύρου προκειμένου να φτάσει ο Νίκος Καζαντζάκης ακόμη και στο πιο ακριτικό σημείο της Ελλάδας» 

ΠτΘ: Η συνεργασία με το «Έθνος» πώς προέκυψε;
Ν.Μ.:
Ήταν μια πρωτοβουλία των Εκδόσεων Καζαντζάκη με το «Έθνος», το 2013 και 2014, και δόθηκε όλο του το έργο μέσα από την εφημερίδα. Αν δεν κάνω
λάθος πρόκειται για 30 τόμους. Η συνεργασία με το «Έθνος» ήταν περιορισμένης διάρκειας, έγινε δηλαδή για 2 χρόνια και σταμάτησε εκεί. Ήταν μια πρωτοβουλία της Νίκης Σταύρου προκειμένου να φτάσει ο Νίκος Καζαντζάκης ακόμη και στο πιο ακριτικό σημείο της Ελλάδας, γιατί καλώς ή κακώς η εφημερίδα μπαίνει στα σπίτια όλου του κόσμου και δεν υπάρχει η δυνατότητα σε όλους τους Έλληνες να επισκεφτούν ένα βιβλιοπωλείο.
 
ΠτΘ: Πρέπει να ήταν και πολύ αποτελεσματική αυτή η πρωτοβουλία…
Ν.Μ.:
Ναι, ήταν και δεν θα σας κρύψω ότι διανεμήθηκαν περίπου 3.000.000 τόμοι. Το κυριακάτικο «Έθνος» στατιστικά από 70.000 και 80.000 φύλλα που πουλούσε είχε φτάσει σε κάποιους τόμους και τα 250.000 φύλλα. Τώρα όμως θα προσκαλέσω τους ενδιαφερόμενους να συμπληρώσουν τη συλλογή τους και από τις Εκδόσεις Καζαντζάκη που ξεκίνησαν το έργο των νέων αναθεωρημένων εκδόσεων. Ήταν ήδη στα σκαριά, απλώς μας ανέκοψαν την ορμή τα δύσκολα, κοινωνικά και πολιτικά, χρόνια 2013 και 2014. Ξεκινήσαμε και ήδη έχουμε εκδώσει 4 βιβλία. «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» με εισαγωγή του Θανάση Αγάθου, «Αναφορά στον Γκρέκο» με εισαγωγή της Μαρίνας Γρηγοροπούλου, «Ασκητική» με εισαγωγή του Κίμωνα Φράιερ για πρώτη φορά μεταφρασμένη από την αγγλική έκδοση και «Ταξιδεύοντας-Ισπανία» με εισαγωγή της Έλενα Γκονζάλες Βακερίθο. Επιλέγουμε δηλαδή να βάζουμε σύγχρονους και νέους ερευνητές να μελετούν τον Νίκο Καζαντζάκη για να βλέπουμε νέες προσεγγίσεις. Μετά από 60 χρόνια θεωρώ ότι μπορεί κανείς να αποδώσει το έργο ενός συγγραφέα με εισαγωγές και επίμετρο, χωρίς αυτό να πειράζει τον αναγνώστη. Ίσα ίσα του προσθέτει στην ανάγνωσή του. Άλλωστε έχει τη διακριτική ευχέρεια να τα διαβάσει ή όχι. Βγαίνουν με χαρτόδετο μοντέρνο εξώφυλλο και σχεδίαση για να είναι κοντά στους νέους, και κατέβηκε και η τιμή τους. Από 24 ευρώ λιανικής που κόστιζε ο «Ζορμπάς», τώρα κοστίζει 12. Η πολιτική μας είναι η οικονομικότερη τιμή αλλά όχι η οικονομία στο επιστημονικό κομμάτι και στην ποιότητα του βιβλίου. 

Ο Νίκος Καζαντζάκης σε Κωνσταντινούπολη, θέατρο και κινηματογράφο 

ΠτΘ: κ. Μαθιουδάκη, ο Ν. Καζαντζάκης έγραψε και θέατρο, και εσείς ασχολείστε όμως μ’ αυτό… Νέα από αυτόν τον τομέα έχουμε;
Ν.Μ.:
Είμαστε σε συνεννοήσεις και συζητάμε με το Φεστιβάλ Αθηνών και περιμένουμε τα αποτελέσματα για να ανέβουν έργα του Καζαντζάκη το καλοκαίρι στο Φεστιβάλ, σε πολλά θέατρα στην Ελλάδα, όπως στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν. Μιλάμε και με Τουρκία. Το 2017 υπάρχει μεγάλη πιθανότητα, αλλά λόγω των πολιτικών περιστάσεων δεν ξέρω αν τελικά θα επιτευχθεί, να ανέβει ο «Ζορμπάς» στην Κωνσταντινούπολη. Παράλληλα γίνονται τα πρώτα γυρίσματα από τον δημοφιλή Γιάννη Σμαραγδή, τον σκηνοθέτη που θα κάνει για πρώτη φορά τη ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη ταινία. Επίσης, ο πολύ γνωστός Θοδωρής Παπαδουλάκης υπέγραψε μαζί μας και μόλις ολοκληρωθεί η σειρά που έχει στον Άλφα «Η λέξη που δεν είπα» ξεκινάει το σενάριο για να γυρίσει την ταινία «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται». Γίνονται πολλά πράγματα. Είναι μια νέα ορμή.

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.