Περι της ποιητικης του Θεατρου Σκιων

Με δύναμη από τη …Λάρισα

Kαι  να’ μαι  στη  Λάρισα… Και  να’ μαι  στη  Λάρισα,  πάλι,  στον  τζουρά   έχω  περασμένα τα  δεκατρία  τραγούδια  του  Ανακρέοντα  που  μου  μετέφρασε ο  φίλος  μου  ο  Ντίνος  Χριστιανόπουλος  και  τα  μελοποίησα  παρουσιάζοντάς  τα  πριν  λίγες  μέρες  στο  «Καφενείον  η Ωραία  Ελλάς»  στην  Αθήνα, μαζί  με  «Τον  Δον  Κιχώτη  στην  Ελλάδα»  σε παράσταση  Καραγκιόζη.  Τελειώνοντας,  έρχεται  ο  φίλος  μου  ο  Γιώργος  Χρονάς  και  μου  λέει:  Αυτό  που  παρουσιάζεις  Γιάννη δεν  σ’  αφήνει  να  σταθείς  απέξω  με  μια  ψυχρή κριτική  γλώσσα  και  να  πεις  μ’  αρέσει  αυτό  ή  όχι  και  γιατί.  Μπαίνεις, όπως  μπαίνεις,  σε  μια  από  τις  πρώτες ταινίες  του  Φελίνι,  χάνεται  η  αίσθηση  η  ρεαλιστική  του  χρόνου,  συμβαίνει  κάτι  μαγικό.
 
Όταν  ακούς  τέτοιες  κουβέντες  για  τη  δουλειά  σου,  παίρνεις  καλά  κουράγια,  γιατί  όπως  θα’ λεγε  κι  ο  Καβάφης «περισσότερο  με  ενδιαφέρει  η  γνώμη  αυτών  που  έχουν  αποδεδειγμένα  έργο,  παρά  του  όχλου  που  ψωνίζει  αδιάκριτα  κι  από  παντού».  Αλλά  όπως  εξηγώ  κι  εδώ  στη  Λάρισα,  στα δύο  σεμινάρια  που  μου  διοργάνωσε  η  Αντιδημαρχία  Πολιτισμού   και  το  Λαογραφικό  Μουσείο  Λάρισας για  τους  φιλολόγους  και  τους  δασκάλους  του  νομού:  το  θέατρο  σκιών  δεν  είναι  παιδικό  αλλά  λαϊκό θέατρο  όταν  βρίσκεται  ποιητής  πίσω  από  τον  μπερντέ.
 
Τα  σεμινάρια  είναι σαν ένα  ραντεβού, δεν  εξαρτώνται  μόνο  από  σένα  αλλά, κι  από  την  «τσίγκλα»  που  θα  σου γίνει  από  τους  συμμετέχοντες.  Είναι  σαν  ένα  συμπόσιο,  σαν  μια  ερωτική  συνάντηση, ή  θα ‘πρεπε  να’ ναι,  κι  εδώ  ήτανε,  διότι  η  κουβέντα,  οι  ερωτήσεις, οι  τοποθετήσεις  πήγαν  σε  όμορφες  γωνιές  και  συχνά  ανεξιχνίαστες όπως: 
 
1. Η φιγούρα  στον  Καραγκιόζη,  εκπροσωπεί  πέρα  απ’  τον  εαυτό  της κι  ένα  σύνολο  χαρακτηριστικών  μιας  μεγαλύτερης  ομάδας (τάξης).  Πχ.  ο  Χατζατζάρης,  πέρα  από  τον  Χατζατζάρη  εκπροσωπεί  και  μια  σειρά  «Χατζατζάρηδες»  με  Χατζατζάρικη  συμπεριφορά  τουτέστιν  «πάω  όπου  φυσάει  ο  άνεμος»,  ή  όπως  θα’ λεγε  ο  Αριστοφάνης  « πάω  πάντα  με  τον  δυνατό, όσο  είναι  δυνατός».  Παρόλα  αυτά,  η  φιγούρα  μπορεί  και  συχνά  παρουσιάζει  αντινομική  συμπεριφορά,  γιατί  έτσι  είναι  η  ζωή  ‒παρόλα  τα  κλισέ  ανεξέλεγκτη‒ κι έτσι,  μπορεί  σε  κάποιο  ρόλο  να  δούμε  στον  Χατζηαβάτη  να  προστίθενται ευγενείς  ιδιότητες,  γενναιότητα, γνήσιο  νοιάξιμο  για  την  κοινότητα  κ.λπ.
Οι  φιγούρες,  οι  ήρωες  του θεάτρου  σκιών, είναι  πολυσήμαντοι, κι αν και  γκροτέσκα  σχεδιασμένοι, δεν  αποβάλλουν  τη  συνθετότητά  τους.
 

2. Ο Καραγκιόζης  ‒όταν  τον  βρεις  να  παίζεται  σωστά  κάτι  που  σίγουρα  θα  σε  φέρει  σε  μας  στη  Θράκη‒  δεν  είναι   ψυχολογικό  θέατρο, ή  κουτσομπολίστικο  έστω  και  χαριτωμένα  τύπου  επιθεώρησης,  είναι  κάτι  σημαντικότερο,  γιατί  ο  Καραγκιόζης,  όπως  και  ο  Αριστοφάνης,  νοιάζονται  για  τα  προβλήματα της  πόλης,  της  κοινότητας, κι  όχι  για  τα  προβλήματα  της  κρεβατοκάμαρας  του  τάδε,  ή  το  κουτσομπολιό  της  μικρογειτονιάς  του  δίπλα!  Τουτέστιν  είναι  καθαρά  πολιτικό  θέατρο  χωρίς  να  αποχωρίζεται  τη  χρήση  δραματικών   μέσων,  δηλαδή  να  μην  ξεπέφτει  σε  φερέφωνο.
 
3. Η μεταφορά,  η  δύναμη  της  μεταφοράς,  κύρια  είναι  το  μέσο  που  έχει  η  τέχνη  να  απογειώνεται  σε  χώρους  ανεξιχνίαστους  και  να  μας  αποκαλύπτει  πλευρές  και  γωνιές,  πριν  καλά  κρυμμένες.  Η  δύναμη  της  μεταφοράς,  η  δύναμη  να  γίνω  άλλος,  να  μεταμορφωθώ,  να  βγω από  το  καβούκι  μου,  από  ‘δω  αρχίζει  η  περιπέτεια  της  τέχνης. 
 
4. Ο  Καραγκιόζης  και  το  αρχαίο  ελληνικό  θέατρο,  δομεί  το  σενάριό  του,  πάνω  σε  ένα  και  μοναδικό  θέμα.  Παραδείγματος  χάριν,  στην  «Αντιγόνη»  του  Σοφοκλή  το  ένα και  μοναδικό  θέμα  βασίζεται  στην  αντίθεση  ανάμεσα  στο  γραπτό  και  άγραφο  νόμο.  Ανάμεσα  στην  ακαμπτότητα  του  νόμου  και  στα  αντίθετα «άγραφα»  θέλω.  Σε  ένα  πρόσφατο δικό  μου  έργο « Ο  Καραγκιόζης  στο  Νιου  Γιουόρκ Άθενς  νάιτ  μπάι  νάιτ» ‒το  οποίο  παρουσίασα  όλο  αυτό  τον  Φεβρουάριο  στο  Λαογραφικό  Μουσείο  Λάρισας‒   το  κύριο  θέμα  και  η αντίθεση  είναι  ανάμεσα  στα  ασφυκτικά  γκέτο,  πολυτελή  ή  μη  με  τις  άκαμπτες  περιχαράξεις  και  στην  υγιή  διάθεση  του  Καραγκιόζη  να  σπάσει  τους  κωδικούς τους  και  να  κυκλοφοράει  παντού.  Το  ένα  θέμα  όμως  φωτίζεται  με  διαφορετικούς  και  πολλούς  τρόπους.  Σε  αυτό  βοηθάει  η  πλούσια  τυπολογία των  ηρώων  του  θεάτρου  σκιών,  γιατί  όπως  είπαμε,  κάθε  ήρωας,  πέρα  από  τον  εαυτό  του,  εκπροσωπεί  και  μεγαλύτερες  ενότητες  κι  έτσι  το  θέμα,  το  ένα  και  μοναδικό  βλέπουμε  πώς  αντιμετωπίζεται  από  όλους  αυτούς  τους  διαφορετικούς  τύπους.  Κατορθώνεται  έτσι  σεναριακή  ποικιλία  και  διαρκές  ενδιαφέρον.
 
5. Ο  Καραγκιόζης  κουβαλάει  τεράστιο  μουσικό  πλούτο,  διότι  κάθε  ήρωάς  του  ‒από  διαφορετική  περιοχή  της  Ελλάδος  και  όχι  μόνο  διαφορετικής  τάξης‒  εισέρχεται  στον  μπερντέ  με  το  ιδιαίτερο  τραγούδι  που  πέρα  από  τον  ίδιο  εκπροσωπεί  και  την  περιοχή  από  όπου  προέρχεται.  Οπότε  ο  Νιόνιος  ο  Ζακυνθινός  μας  εισάγει  στην ζακυνθινή  μουσική  ιδιαιτερότητα  με  τις  επιρροές της   από  την  ιταλική  όπερα  κ.λπ.
Ο  Μπάρμπα  Γιώργος  στον  ιδιαίτερο  μουσικό  τόνο  της  Ηπείρου-Θεσσαλίας με  τα αργά  κλέφτικα  και  τα  τσάμικα…. Ο  Χατζηαβάτης  στα  Χιτζάζ  και  στα  Σμυρνέικα…
Κι  όταν  ο  Καραγκιόζης  δημιουργεί  σύγχρονα  θέματα  ζωής,  δεν  διστάζει  να  χρησιμοποιήσει  ήχους, τζαζ,  ροκ  και  τάγκο.  Η  λογική  του κινείται  πάντα  στη  θεωρία  των  ανοιχτών  συνόλων!  Τώρα  βέβαια  σε  ποιον  Καραγκιοζοπαίχτη  θα  βρείτε  όλον  αυτόν  τον  μουσικό  πλούτο,  όταν  οι  περισσότεροι  αναπαράγουν  τις  μουσικές  απ’  τα  κασετόφωνα.  Πάλι  σας  προσκαλούμε  στη  Θράκη  ή  φωνάξτε  μας  εσείς.  Σε  μας  η  ζωντανή  μουσική  με  σαντούρι – τζουρά – πνευστά  κρουστά  είναι  πάντοτε  γιορτινή  πραγματικότητα,  και  στο  τελευταίο  χωριό  που  θα  παίξουμε.
 

Τεράστιο  μουσικό  ενδιαφέρον  παρουσιάζει η  μουσική  συνεργασία μας  με  το  Μουσικό  Σχολείο  Λάρισας,  όπου  πέρυσι σε  ζωντανή  παράσταση Καραγκιόζη παρουσιάσθηκαν  συνθέσεις  Γιάννη  Βουλτσίδη, σε  ενορχήστρωση  και  διεύθυνση  του  καθηγητή  κ.  Νίκου Βασιλάκη  με    εικοσιπενταμελή  ορχήστρα   του  Μουσικού  Σχολείου.  Σημειωτέον  ότι  αυτή  η  δουλειά  μπήκε  σε  στούντιο  και  βρίσκεται  στην  τελευταία  φάση  της  μουσικής  παραγωγής.
 
6. Ο  Αλέξανδρος  Παπαδιαμάντης  ήταν  από  τους  πρώτους  που  υπερασπίσθηκε  τον  Καραγκιόζη,  όταν  το  θέατρο  αυτό  το  κατηγορούσαν  «τουρκομερίτικο».  Μετέφρασε   ο  ίδιος  ο  Παπαδιαμάντης  κείμενα  διάφορων  Καραγκιοζολόγων  που  εξυμνούσαν  το  ελληνικό  θέατρο  σκιών  όπως  του  Γάλου  Λουίς  Ρουσέλ  και  άλλων.  Ο  ίδιος  ο  Παπαδιαμάντης ήταν φίλος  του  μεγάλου  Καραγκιοζοπαίχτη  Μόλλα,  παρακολουθούσε  όλες  τις  παραστάσεις  του,  κι  όπως  απέδειξα  πριν  είκοσι  χρόνια,  επηρεάσθηκε  στο  έργο  του  από  αυτόν,  όσο  αφορά  τον  φωτισμό  των  λαϊκών  ηρώων, που  όσο  αδύναμοι  και  στρεβλοί  μπορεί  να’ ναι  πολλές  φορές  τους  φέγγει  με γλυκό  φως,  διότι  συμπαθά  τα  βασανάκια  τους,  ενώ  κάποιους  μεγαλόσχημους  μητροπολιτάδες,  κομματάρχες,  κι  ανώτερους  υπαλλήλους    ειρωνεύεται  πολύ  συχνά, σκληρά κι  αδιστάχτως  την  ανοικονόμητη φιλαυτία  κι  απληστία  τους.  Λακτίζει  προς  τα  κέντρα,  δηλαδή όχι  προς  τα  κάτω  δεν  είναι  θρασόσκυλος,  όπως  κι  ο  Καραγκιόζης  ξεμασκαρεύει  μασκαρευόμενος  κάθε  μεγαλόσχημο  μασκαρά.  Την ίδια  άποψη  για  τη  σχέση  Παπαδιαμάντη – Καραγκιόζη  εξέφρασε  ο  μεγαλύτερος  Παπαδιαμαντολόγος  καθηγητής  Νίκος  Δ.  Τριανταφυλόπουλος,  πριν  τρία  χρόνια.
 
7. Σημαντική  παράγραφος:   Για  του  χρόνου  ετοιμάζεται  από  τον  γράφοντα μια  παράσταση συνδυαστική ζωντανού  θεάτρου  και  σκιών με  θέμα  την  κοινή  οπτική  Παπαδιαμάντη – Καραγκιόζη.  Παράλληλα  θα  εκδοθεί  ένα  βιβλίο,   όπου  σε  μια  ενότητά  του  ο  καραγκιοζοπαίχτης-σκηνοθέτης  Γιάννης  Βουλτσίδης  συνομιλεί  εκτενώς  με  τον  φιλόλογο  Νίκο  Δ.  Τριανταφυλλόπουλο  πάνω  σε  αυτό  το  θέμα. 
 
8. Ένα  άλλο  δυνατό  στοιχείο  του  θεάτρου  σκιών,  είναι  η  εμμεσότητα,  η  καθαρή  πνευματικότητα, καθαρή  σκιά,  σχεδόν  χωρίς  καθόλου  ύλη  σκιάς  να  το  βαραίνει. 

            Ένα  κερί  αρκεί με  την  τρεμουλιαστή  του  ποιότητα ‒που       
            προσδίδει  και  την  αίσθηση  του  χρόνου‒ να  δώσει  την 
           απαραίτητη  μαγεία, μέσω   της  απόστασης  της  φιλτραρισμένης 
            φιγούρας πίσω  από  το  πανί.  Πέρα  του  ότι   η  χάρη  της 
           φιγούρας  εξόν από  το    χρώμα  και το  σχέδιο  βασίζεται
           στην  απαράμιλλη  κίνηση,  που κανένας  ηθοποιός  και  χορευτής  δεν  μπορεί,  όση  τέχνη  και  να  κατέχει,  να  πλησιάσει  έστω  και  κοντά.

 
9. Στο  αυθεντικό  θέατρο  σκιών  δεν υπάρχει  η  έννοια  του  κλασικού  κοινού.  Σε  πολλές  παραστάσεις ο  κόσμος  διορθώνει,  αντιλέγει,  ή  συμφωνεί  με  τα  λεγόμενα και  τα  καμώματα  του  Καραγκιόζη.  Υπάρχει  ένα  ιερό  τρίπτυχο  ανάμεσα  στον  Καραγκιοζοπαίχτη  στη  φιγούρα  με  το  πανί  και  τον  κόσμο.  Μιας  και  δεν  υπάρχει  αυστηρά  παγιωμένο  κείμενο,  το  στοιχείο  του  αυτοσχεδιασμού,  που  δεν  ξέρουμε  κι  από  ποια  ακριβώς  πλευρά  θα  προέλθει,  είναι  το  δυνατό  κι  ανυπόταχτο  στοιχείο  αυτού  του  θεάτρου.  Εν  αρχή  είναι  η  προφορικότητα  τουτέστιν  περισσότερο  κατάσταση  παρά  παράσταση. 
 
Το  σεμινάριο  αυτό  που  έδωσα  για  τους  καθηγητές  και  τους  δασκάλους  του  νομού  Λάρισας,  τολμώ  να  πω  ήταν  μια  γιορτή  του  πνεύματος,  διότι  έγινε  από  στήθους  χωρίς  σταθερό  κείμενο,  και  με  ανοιχτή  διάθεση  σε  ερωτήσεις  και  τοποθετήσεις  από  τους  συμμετέχοντες.  Παράλληλα  οι  καθηγητές  πείσθηκαν  να  φέρουν  τα  γυμνάσια  και  τα  λύκεια  να  παρακολουθήσουν  τη  δουλειά  μας,  όπως  κι  αρκετά  δημοτικά  και  νηπιαγωγεία,  και  να  ξανασκεφθούν  θετικά  ότι  ο  Καραγκιόζης  όταν  παίζεται  σωστά,  δεν  είναι  μόνο  για  τα  μικρά  παιδιά.
 
Η  προσαρμοστικότητα  του  Καραγκιόζη ‒επειδή  έχει  το  αυτοσχεδιαστικό  στοιχείο, να  βγαίνει  δηλαδή  από  το  κείμενο  και  να  προσαρμόζεται  αναλόγως  με  τον  κόσμο‒  κάνει  θαύματα.  Κι  έτσι  την  ίδια  την  παράσταση,  που  δεν  είναι  ίδια,  την  ευχαριστιούνται  μικρά  και  μεγάλα  παιδιά αλλά  κι  όλος  ο  κόσμος.
 

*Ο Γιάννης Βουλτσίδης είναι ιδρυτής του Θρακικού Θεάτρου Σκιών και σκηνοθέτης.

Πλούτος εκδηλώσεων για το Ελληνικό Θέατρο Σκιών στη Λάρισα 

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για το Ελληνικό Θέατρο Σκιών στη Λάρισα, εκτός από τα σεμινάρια για δασκάλους και καθηγητές, από την Αντιδημαρχία Πολιτισμού και Λαογραφικό  Μουσείο  Λάρισας τον  Φεβρουάριο διοργανώθηκαν:
 
– Έκθεση  Φιγούρας  του  Θρακικού  Θεάτρου  Σκιών με  φιγούρες που  πατάνε  στην  παράδοση, αλλά  και  καινούργιες  αναζωογονητικές  τάσεις,  φιλοτεχνημένες  όλες  από  την  ζωγράφο- σκηνογράφο  Γεωργία  Γιαννοπούλου, που  μαζί  με  τον  Καραγκιοζοπαίχτη-σκηνοθέτη  Γιάννη  Βουλτσίδη  ξεναγούσαν  τα  παιδιά  στην  Έκθεση  μετά  από  κάθε  παράσταση  Καραγκιόζη  που  δινόταν  με  ζωντανή  μουσική.
 
– Έκθεση  Ζωγραφικής  του ιατρού-ζωγράφου Ι. Κυπαρισσούς  με  θέμα  τους  ήρωες  του  θεάτρου  σκιών.
 
– Έκθεση με  φιγούρες  από  τη  συλλογή  του  Λαογραφικού  Μουσείου  Λάρισας,  από  διάφορες  χώρες  και  φιγούρα  του  Θεσσαλού  Καραγκιοζοπαίχτη  Βασβανά   από  την  Τσαρίτσανη.
 
Όπως  δήλωσε  και  η  διευθύντρια  του  Μουσείου  κ.  Φανή  Καλοκαιρινού  «είναι  ευκαιρία  για  τον  κόσμο  της  εκπαίδευσης  να  χαρεί  όλα  αυτά  τα  πλούσια  δρώμενα  πέριξ  του  Ελληνικού  Θεάτρου  Σκιών  που  χάρη  στην  Αντιδημαρχία  Πολιτισμού  Λάρισας  συντελείται  για  δεύτερη  συνεχή  χρονιά,  προσπαθώντας  ν’  αποκτήσει  θεσμικό  χαρακτήρα.»

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.