Οι εγκλισεις του «διαβαζω»

[με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου]

23 Απριλίου του 1616 συμπίπτει ο θάνατος δύο κορυφαίων λογοτεχνών: του Θερβάντες και του Σαίξπηρ. Την ημέρα αυτή καθιέρωσε η UNESCO ως παγκόσμια ημέρα βιβλίου. Οι παγκόσμιες μέρες κάθεαυτές δεν σημαίνουν προφανώς τίποτε ή τουλάχιστον τίποτε σημαντικό. Πρόκειται για μια τυπική αναγνώριση, εκ μέρους κρατών, φορέων ή θεσμικών οργάνων, της σημασίας διαφόρων γεγονότων, πράξεων ή συμπεριφορών. Η έμφαση πρέπει να δοθεί στο «καθεαυτές»: όταν η τυπική αναγνώριση γίνεται διεκπεραιωτικά ή όταν το κράτος, ο φορέας, το θεσμικό όργανο κ.λπ. δεν «τιμά» στην πράξη όλες τις υπόλοιπες ημέρες το «αντικείμενο» μνήμης ή εορτασμού της συγκεκριμένης ημέρας, τότε η καθιέρωση παρόμοιων ημερών είναι μάλλον υποκριτική. Κι ακόμη περισσότερο, όταν οι «εορτάζοντες» τη μέρα αυτή, που συχνά είναι πολλοί και πρόθυμοι, δεν «εορτάζουν» επίσης με τρόπο ουσιαστικό και στην καθημερινότητά τους, τότε οι παγκόσμιες ημέρες είναι μάλλον όμορφα αλλά θνησιγενή  πυροτεχνήματα.

Θα μπορούσε, ωστόσο, η παγκόσμια ημέρα να λειτουργήσει ως αφορμή για έναν επαναπροσδιορισμό της σημασίας του συγκεκριμένου γεγονότος ή συμπεριφοράς, και κυρίως της σχέσης μας με αυτό.Θα μπορούσε η παγκόσμια ημέρα βιβλίου να μην περιοριστεί στην παρακολούθηση εκδηλώσεων, συζητήσεων, παρουσιάσεων, συναυλιών, ταινιών κ.ά. – αρκετές από τις φετινές πολύ ενδιαφέρουσες – αλλά η συμμετοχή μας να αποτελέσει κίνητρο για τη συνειδητοποίηση της σημασίας του βιβλίου στην ανθρώπινη ζωή. Αυτό βέβαια με την προϋπόθεση ότι έχουμε πραγματικά πειστεί για τη σημασία του στη ζωή μας. Είναι όμως έτσι;

Ο Ντανιέλ Πενάκ στο έργο του «Σαν μυθιστόρημα», στο οποίο σχολιάζει με τρόπο ελκυστικό όσο και εύστοχο το ζήτημα «γιατί οι σημερινοί νέοι δεν διαβάζουν», θυμίζει κάτι που έχουμε ξεχάσει: ότι το διάβασμα σε κάποια στιγμή της ζωής μας ήταν απόλαυση, κι έτσι πρέπει να ξαναγίνει. Η απόσταση, το χάσμα σε μερικές περιπτώσεις, που έχει δημιουργηθεί ανάμεσα στο βιβλίο και (κυρίως) τον νεαρό αναγνώστη πρέπει να γεφυρωθεί. Στο ίδιο έργο ο Πενάκ διατυπώνει τα γνωστά «απαράγραπτα», όπως τα χαρακτηρίζει, δικαιώματα του αναγνώστη: Το δικαίωμα να μην διαβάζουμε, να πηδάμε σελίδες, να μην τελειώνουμε ένα βιβλίο, να ξαναδιαβάζουμε, να διαβάζουμε οτιδήποτε, να διαβάζουμε οπουδήποτε, να τσαλαβουτάμε, να διαβάζουμε μεγαλόφωνα, να σωπαίνουμε. Καθώς και το δικαίωμα στον «μποβαρισμό», στην «άμεση και αποκλειστική ικανοποίηση των αισθήσεών μας» μέσω της ανάγνωσης.

Η διατύπωση και αναγνώριση των όποιων «δικαιωμάτων», βεβαίως, όπως ακριβώς και η θέσπιση των παγκόσμιων ημερών, αποτελεί πρώτο βήμα. Βήμα μεν, αλλά πρώτο. Πρέπει να γίνουν κι άλλα. Και κυρίως προς τη σωστή κατεύθυνση. Κι η σωστή κατεύθυνση, όσον αφορά την καλλιέργεια μιας στάσης αγάπης προς την ανάγνωση, είναι ακριβώς αυτή: η αγάπη. Οι όροι «φιλαναγνωσία» ή «βιβλιοφιλία» εμπεριέχουν μέσα τους το πώς και το γιατί, τον στόχο και τον τρόπο, τις δυνατότητες αλλά και τους περιορισμούς της όποιας προσπάθειας να γεφυρωθεί το χάσμα στη σχέση των νέων με το βιβλίο και την ανάγνωση. Η αγάπη. Δεν μπορείς ούτε ως γονέας ούτε ως εκπαιδευτικός να καλλιεργήσεις μια ουσιαστική, θετική σχέση του παιδιού με το βιβλίο, αν δεν πειστεί το ίδιο για την αξία της ανάγνωσης. Αν δεν την αγαπήσει. Πώς όμως μπορεί να γίνει αυτό;

Αρχικά, πρέπει η ανάγνωση να αποδεσμευτεί από τον καταναγκασμό και τις αρνητικές συνιστώσες που έχει επιφέρει η σύνδεσή της με ένα σχολικό περιβάλλον που δεν ανταποκρίνεται στην ουσιαστική μάθηση. Να αντιληφθεί το παιδί – μαθητής ότι το βιβλίο μπορεί να είναι πραγματικό μέσο μάθησης, απάντηση σε ενδιαφέροντα ερωτήματα, ερωτήματα ζωής, ή να αποτελέσει πηγή δημιουργίας νέων ερωτημάτων. Ότι δεν είναι απαραίτητα αντικείμενο αποστήθισης ή μέσο εξαναγκασμού. Κι ότι η ανάγνωση είναι ο μόνος δρόμος της ουσιαστικής γνωριμίας με τον κόσμο, τους άλλους και τον εαυτό. Σε κάθε επίπεδο: επιστημονικό, τεχνολογικό, φιλοσοφικό, κ.λπ. Επιπλέον, μπορούμε να δείξουμε στο παιδί, αξιοποιώντας ποικίλες παιγνιώδεις δραστηριότητες, ότι η ανάγνωση μπορεί να είναι απολαυστική. Μπορεί να το εμπλέξει με τρόπο βιωματικό, να αφορά καθημερινούς προβληματισμούς του, να ικανοποιεί επιθυμίες, να ανταποκρίνεται στα ενδιαφέροντά του. Να αποτελεί αφετηρία νοητικών και συναισθηματικών ταξιδιών. Κυρίως όμως μπορούμε να δείξουμε οι ίδιοι την αγάπη μας για το βιβλίο. Απλά να αφήσουμε τα παιδιά να νιώσουν τη δική μας αγάπη. Εάν την έχουμε …


Η αγάπη για οτιδήποτε εμπεριέχει πάθος. Αγαπώ το βιβλίο σημαίνει παθιάζομαι με το περιεχόμενό του, μένω ξάγρυπνος για να ολοκληρώσω την ανάγνωσή του, να το «τελειώσω». Αν και ποτέ δεν τελειώνει. Οι χαρακτήρες παραμένουν εμμονικά στο μυαλό, να ζουν τη δική τους ζωή. Η αγάπη εμπεριέχει επίσης αυταπάρνηση. Θυμάμαι τις μέρες των παιδικών καλοκαιριών που κλεινόμασταν στο δωμάτιό μας αρνούμενοι το παιχνίδι και τη συντροφιά των φίλων μας, μόνο και μόνο για χάρη της συντροφιάς των όποιων χάρτινων φίλων. Ή σκέφτομαι τις σύγχρονες στερήσεις, χρημάτων, χρόνου, παρέας, μόνο και μόνο για τη «μοναχική» παρέα των ηρώων ενός βιβλίου, για την καταβύθιση στον μυθοπλαστικό του κόσμο. Αγάπη σημαίνει τέλος ελευθερία. Ελευθερία να επιλέξω να διαβάσω ή να μη διαβάσω σήμερα. Να διαβάσω αυτό ή το άλλο βιβλίο. Να το τελειώσω ή να το αφήσω ημιτελές, για να το συνεχίσω όταν νιώσω έτοιμος. Ελευθερία κυρίως να απολαύσω το βιβλίο, χωρίς να χρειάζεται καν να «λογοδοτώ» γιατί μου άρεσε.

Αναφέρει ο Πενάκ στο βιβλίο του: «Το ρήμα «διαβάζω» δεν παίρνει προστακτική. Την αποστροφή του αυτή την συμμερίζεται με μερικά άλλα: το ρήμα «αγαπώ», το ρήμα «ονειρεύομαι» …». Ας αποτελέσει η παγκόσμια ημέρα βιβλίου αφορμή για τον εξής στόχο: να μετατρέψουμε την προστακτική «διάβασε», που απευθύνουμε στα παιδιά και στους μαθητές μας, σε προτρεπτική υποτακτική: «Ας διαβάσουμε. Μαζί. Παρέα. Ή και μόνοι ο καθένας. Πάλι παρέα θα είμαστε, απλά σε άλλους κόσμους.» Κι ίσως σιγά σιγά τα ίδια τα παιδιά και οι μαθητές μας μετατρέψουν την υποτακτική αυτή σε οριστική: «Διαβάζω.». Και μετά «αγαπώ». Και μετά «ονειρεύομαι».

Περισσότερες ανα-γνώσεις από τον Σπύρο Κιοσσέ εδώ
 

*Ο Σπύρος Κιοσσές είναι φιλόλογος

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.