Θανασης Βαλτινος, συγγραφεας «Οι λεξεις ειναι “σπαθια”∙ αν δεν τα χειριστεις σωστα θα κοπεις οπωσδηποτε»

Οι διαφορετικές πτυχές του έργου του σημαντικότερου σύγχρονου Έλληνα πεζογράφου του κ. Θανάση Βαλτινού προσέγγισαν και παρουσίασαν, το απόγευμα της Παρασκευής, τρεις λαμπροί επιστήμονες του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.
 
Ο λόγος για την κ. Βασιλική Κοντογιάννη, η οποία μίλησε για την «αιχμηρή προσωπικότητα» αλλά και τα πρόσωπα στο έργο του Θανάση Βαλτινού, την κ.Σοφία Βούλγαρη, η οποία μίλησε για το «μπλε βαθύ, σκούρο γκρι και τις αποχρώσεις του μαύρου στο γυναικείο μονόλογο»  που υπογράφει ο συγγραφέας, και τον κ.Σπύρο Κιοσσέ ο οποίος παρουσίασε τα αποτελέσματα της αναζήτησής του «υπό βροχήν» των οστών της αφήγησής του κ. Βαλτινού, στο πλαίσιο της εκδήλωσης με τίτλο «Στην ενδο-χώρα του Θανάση Βαλτινού. Μια γνωριμία με τον συγγραφέα και το έργο του» που διοργάνωσε το Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας σε συνεργασία με την ΔΚΕΠΠΑΚ.
 
Της εξαιρετικής και πολυσήμαντης για την περιοχή μας αυτής εκδήλωσης, προηγήθηκε μια περισσότερο  «προσωπική» γνωριμία των ακροατών του «Ράδιο Παρατηρητής 94fm» με τον συγγραφέα, όπως ο ίδιος επιλέγει να ορίζει τον εαυτό του, και τέως πρόεδρο της Ακαδημίας Αθηνών κ. Θανάση Βαλτινό, ο οποίος βρέθηκε στον «ΠτΘ», συνοδευόμενος από την πρόεδρο του ΤΕΦ κ. Ζωή Γαβριηλίδου, μιλώντας για το έργο του, τη συγγραφή,  τις κοινωνικό –πολιτικές εξελίξεις σε εγχώριο και μη επίπεδο, αλλά και συνομιλώντας με την κ. Γαβριηλίδου,  για   την  παιδεία, τη λογοτεχνία  και τη γλώσσα.
 
 Θανάσης Βαλτινός όμως… 

«Πειραματισμούς και ερασιτεχνισμούς δεν σηκώνει η παιδεία» 

ΠτΘ: Βρίσκεστε καλεσμένος του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του ΔΠΘ. Πώς κρίνετε την σημερινή πραγματικότητα της εκπαίδευσης στη χώρα μας κ. Βαλτινέ;
Θ.Β.: Η παιδεία τα τελευταία χρόνια είναι το «κλοτσοσκούφι» πειραματισμών ανθρώπων, που αμφιβάλω αν έχουν την εξειδίκευση να αντιμετωπίσουν με σοβαρότητα το πρόβλημα της παιδείας. Το πρόβλημα είναι ουσιαστικό και σοβαρό. Πειραματισμούς και ερασιτεχνισμούς δεν σηκώνει αυτή η περιοχή.
 
Κάθε τρεις και λίγο έχουμε θέμα για το ποια είναι η επίσημη γλώσσα, ποια είναι η κρατούσα αντίληψη, όλα αυτά τα πράγματα που γίνονται με έναν αβασάνιστο τρόπο, και δημιουργείται φυσικά μπέρδεμα.
 
Να ξεκινήσουμε από το αλφάβητο και το τονικό ή ατονικό σύστημα. Εγώ εξακολουθώ να γράφω πολυτονικά, παρόλο που θα με βόλευε να μην το χρησιμοποιώ. Είναι συνήθειες αυτές, συνδεδεμένες με τον ψυχισμό μας, με την προσωπικότητά μας.  Είναι σπουδαίο πράγμα οι καλοί δάσκαλοι. Δεν ξέρω πόσο επαρκείς είναι οι δάσκαλοι που βγαίνουν τώρα τα πανεπιστήμια, εννοώ γενικότερα επαρκείς. Ήμουν κάποτε σε μια κρατική επιτροπή και γυρίζαμε στα γυμνάσια, και μου έκανε εντύπωση ότι οι καθηγητές που συμμετείχαν δεν είχαν ιδέα από λογοτεχνία. Δεν είχαν διαβάσει τίποτα. Αυτοί οι άνθρωποι θα είναι υπεύθυνοι γι' αυτόν τον τομέα. Επίσης, σε διάφορα σεμινάρια, έρχονται άνθρωποι που θέλουν να κάνουν μεταπτυχιακά και τους οποίους για παράδειγμα ρώτησα τι βιβλία διάβασαν φέτος και μου είπαν κανένα. Και όταν ρώτησα τι βιβλία έχετε διαβάσει γενικώς, σκεφτόντουσαν πολύ για να πουν έναν-δυο τίτλους. Αυτά εγώ θα τα έλεγα ασυγχώρητα.

«Δεν υπάρχει μεγάλη προθυμία γενικότερης παιδείας σήμερα, και αυτό είναι το θλιβερότερο στοιχείο όλων» 

ΠτΘ: Ποιος θεωρείτε ότι φέρει την ευθύνη γι' αυτό;
Θ.Β.: Νομίζω ότι η μεγαλύτερη ευθύνη είναι των ίδιων των ανθρώπων. Δεν υπάρχει δικαιολογία. Το διάβασμα είναι πολιτισμός. Είναι μια σταθερή και συνεχής παιδεία. Ανοίγει ορίζοντες, πέρα από την ικανοποίηση και την ευχαρίστηση που δίνει, καθώς και την αισθητική ευχαρίστηση. Χρειάζεται κάποια επαφή, κάποια προπαιδεία. Δεν μπορώ να μιλήσω κινέζικα, αν δεν μάθω το αλφάβητο. Χρειάζεται να κάνουν κάποια προσπάθεια.  Δεν μπορούμε να τα περιμένουμε όλα έτοιμα από τις όποιες αρχές. Η δική μας συμβολή και η δική μας επιμονή είναι το βασικότερο πράγμα. Δεν υπάρχει μεγάλη προθυμία γενικότερης παιδείας, γενικότερου ανοίγματος απ' όσο μπορώ να δω, και φοβάμαι ότι αυτό είναι το θλιβερότερο στοιχείο όλων. 

«Το διάβασμα είναι άρτος της ζωής» 

ΠτΘ: Με την εγχώρια παιδεία τι γίνεται, αν δεχθούμε ότι οι Έλληνες διαπρέπουν στο εξωτερικό, αλλά στο εσωτερικό  δεν τα καταφέρνουν;
Θ.Β.: Χρειάζεται μια παράδοση, μια προσπάθεια από πολλές κατευθύνσεις, και κυρίως κεντρίσματα. Δεν είναι άλλοθι το ότι δεν βοηθάει κανείς. Να βοηθηθείς μόνος σου. Τα βιβλία πλέον είναι εύκολα και προσιτά. Βιβλιοθήκες υπάρχουν πολλές, φιλαναγνωσία δεν υπάρχει, όχι σαν μια διαδικασία κοσμικού χαρακτήρα, αλλά σαν μια ουσία, σαν μια ανάγκη. Το διάβασμα είναι  άρτος της ζωής.
Ζ.Γ.: Τα παιδιά δεν βρέθηκαν ποτέ στη θέση του να διαβάσουν για απόλαυση. Κι αυτό όμως είναι μια αποτυχία του σχολείου. Πράγματι είναι ατομική ευθύνη, αλλά αν και το σχολείο έφερνε τα παιδιά λίγο πιο κοντά στο διάβασμα-απόλαυση και όχι στο διάβασμα-χρησιμότητα, ίσως να είχαμε καλύτερα αποτελέσματα. Είναι ακριβώς αυτός ο στόχος που προσπαθούμε να πετύχουμε, με τις αναγνωστικές εμψυχώσεις που «τρέχουμε» στη βιβλιοθήκη.
Θ.Β.: Έχετε απόλυτο δίκιο. Είναι απόλαυση το διάβασμα. Είναι χαρά, είναι πλούτος αισθητικός και είναι και έξις.  Αλλά χρειάζεται κάποια προσπάθεια σε αυτό. Χρειάζεται κάποια παρακίνηση. Κάποιο παράδειγμα. Τα παραδείγματα αυτά δυστυχώς σπανίζουν. Αυτά πρέπει να πολεμήσουμε. Έχω συναντήσει ανθρώπους που είναι μανιώδεις αναγνώστες.
Ζ.Γ.: Είναι αυτό που λέμε «μην λογοκρίνετε τα διαβάσματα των παιδιών». Μπορεί κι από ένα κόμικ να περάσεις στο ποιοτικότερο.
Θ.Β.: Από τα πάντα. 400 χρόνια κατοχής, χωρίς κανένα σχεδόν ίχνος παιδείας πουθενά, ο ελληνικός λαός δημιούργησε το δημοτικό τραγούδι. Ένα κατόρθωμα τέχνης. Υπάρχουν τα στοιχεία λοιπόν των αισθητικών προϋποθέσεων. Κάποιος πρέπει να σπρώξει τον κόσμο προς τα εκεί. 

«Η συγγραφή είναι μια διαρκής πάλη» 

ΠτΘ: Είπατε ότι πέρα όλων των άλλων το διάβασμα είναι μια συνεχής παιδεία. Αντίστοιχα αντιμετωπίζετε και τη συγγραφή;
Θ.Β.: Η συγγραφή είναι μια διαρκής πάλη. Ο συγγραφέας προσπαθεί να κατακτήσει κάποια πράγματα, να τους δώσει μορφή. Μορφή μέσα από τις λέξεις που θα χρησιμοποιήσει ,και σχήμα, για να αποδοθεί αυτό που σαν ίνδαλμα υπάρχει στο μυαλό και στην ψυχή του. Η πάλη με τις λέξεις είναι φοβερά σκληρή. Οι λέξεις είναι «σπαθιά». Αν δεν τα χειριστείς σωστά, θα κοπείς οπωσδήποτε. Αυτό κατακτάται, αλλά θέλει συνεχή προσπάθεια και κάποια βοήθεια, βεβαίως. Η γιαγιά μου ήταν αγράμματη, αλλά δεν έκανε ποτέ συντακτικά λάθη, κατά περίεργο τρόπο. Είχε 600-800 λέξεις, με τις οποίες διεκπεραίωνε την καθημερινή της ζωή.  Αλλά αυτές διεύρυναν πολύ τον κόσμο της.  Μέσα από αυτές τις 800 λέξεις μπορούσε να έχει την αισθητική απόλαυση.
 

Όπως αντίστοιχα το δημοτικό τραγούδι είναι κορύφωμα της ποιητικής τέχνης. Είναι θριαμβικό στοιχείο. Ήταν δημιούργημα αυτών των γενεών.  Το τραγούδι δεν έγινε από έναν, έγινε από διάφορους. Από στόμα σε στόμα λειάνθηκε και έχουμε αυτό το κατόρθωμα τώρα. Αυτοί οι άνθρωποι δεν ήταν ούτε σπουδαγμένοι, ήταν αναλφάβητοι. Υπάρχει μια διαφορά. Η αισθητική καλλιέργεια, η αισθητική παιδεία, η προδιάθεση του ανθρώπου, είναι αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης πολιτείας, ενός συγκεκριμένου πολιτισμού. Πρέπει να βοηθηθούν παρόλα αυτά, πρέπει να δημιουργηθούν προϋποθέσεις, να αναδειχθούν περισσότερο, να διευκολυνθεί ο κόσμος  να έχει πρόσβαση σε βιβλία, σε εφημερίδες, στην ανάγνωση γενικότερα. 

«Αποφεύγω να χρησιμοποιώ τις λέξεις “ελευθερία”, “δημοκρατία” ^. έχουν  τόσο κακοπάθει, τόσο εκπορνευτεί από την κακή χρήση» 

ΠτΘ: Τα ερεθίσματα, οι προϋποθέσεις αυτές υφίστανται σήμερα; Και σε τι επίπεδο;
Θ.Β.: Νομίζω ότι η γλώσσα είναι ζωντανό πράγμα. Δημιουργείται, αλλοιώνεται, πειραματίζεται, αυτοαναιρείται, και οι διάφορες γενιές φέρνουν και καινούργια πράγματα. Είναι μια, ελπίζω, υγιής διαδικασία.
Ζ.Γ.: Πότε μια γλώσσα εξελίσσεται και εμπλουτίζεται; Όταν υπάρχει υψηλής ποιότητας λογοτεχνία. Για παράδειγμα, υπήρχαν χρονικές περίοδοι της ελληνικής, όπως η μεσαιωνική ελληνική που δεν είχαμε λαμπρά λογοτεχνικά κείμενα, και κατά κάποιον τρόπο δεν απέκτησε μεγάλη αίγλη, αντίθετα με την περίοδο της τουρκοκρατίας. Σήμερα  η λογοτεχνία έχει πολύ σημαντική συμβολή  στο να εμπλουτιστεί η γλώσσα και να εκλεπτυνθεί. Η λογοτεχνία και οι λογοτέχνες έχουν φέρει και τις διαλέκτους. Για παράδειγμα, ο Καζαντζάκης χρησιμοποιούσε, μάζευε εκφράσεις από την κρητική διάλεκτο τις οποίες τις ενσωμάτωνε, όπως και πάρα πολλοί άλλοι συγγραφείς. Όπως και εσείς που είστε λίγο ωτακουστής και βάζετε διαλέκτους μέσα στα  κείμενά σας.
Θ.Β.: Βεβαίως. Υπάρχουν λέξεις που έχουν μια παρθενικότητα. Δεν έχουν φθαρεί από την πολλή χρήση. Εγώ αποφεύγω να γράψω τη λέξη «ελευθερία», τη λέξη «δημοκρατία». Έχουν τόσο κακοπάθει, τόσο εκπορνευτεί από την κακή χρήση. 

«Η ελληνική γλώσσα ακολουθεί κάθε τόσο μια διαδικασία “αυτοκάθαρσης”» 

ΠτΘ: Φοβάστε, στη βάση της υφιστάμενης λογοτεχνίας, για τη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας;
Θ.Β.: Όχι. Η ελληνική γλώσσα είναι πολύ δυνατή. Μπορεί να κακοπάθει, αλλά δεν θα αφήσει να την εκπορνεύσουν. Πιστεύω ότι ακολουθεί μια διαδικασία  «αυτοκάθαρσης» κάθε τόσο.
 
ΠτΘ: Αν σας έλεγε κάποιος να επιλέξετε μια από τις πολλές ομολογουμένως ιδιότητές σας, ποια θα ήταν και γιατί;
Θ.Β.: Συγγραφέας είμαι. Συμβαίνει να έχω μια εποπτεία σε πολλές κατευθύνσεις, που είναι όμως σε σχέση με τη συγγραφή. Έχω σπουδάσει κινηματογράφο, ωστόσο δεν έκανα ποτέ  κινηματογράφο, γιατί θέλει άλλες προϋποθέσεις, τεχνικού χαρακτήρα. Ουσιαστικά είμαι συγγραφέας. Δεν λέω πεζογράφος, δεν το ξεχωρίζω, γιατί όπως είπε ο Ροϊδης, υπάρχουν ποιήματα χωρίς ποίηση, και υπάρχουν πεζογραφήματα με πάρα πολύ ποίηση μέσα. 

«Δεν μπορώ να υπάρξω πέρα από τη συγγραφική μου ιδιότητα» 

ΠτΘ: Τι είναι αυτό που θέλατε να πετύχετε από την ενασχόλησή σας με τη συγγραφή;
Θ.Β.: Κάτι πιο ουσιαστικό. Αυτή η αίσθηση ότι έχεις κάνει τη δουλειά σου. Σκέφτομαι τους παλιούς μαστόρους που δεν την χάλαγαν την τέχνη τους, δεν την μαγάριζαν. Δεν μπορώ να υπάρξω πέρα από την ιδιότητά μου τη συγγραφική. Δεν το λέω για να καμαρώνω, αλλά αν η δουλειά που κάνεις δεν είναι τρόπος ζωής, κομμάτι της ψυχής σου, κάποιον κοροϊδεύεις.
 
ΠτΘ: Γιατί επιλέγετε να ασχοληθείτε με τον έρωτα;
Θ.Β.: Ο έρωτας απασχολεί όλους τους ανθρώπους. Είναι το βασικό στοιχείο της ζωής. Η κινητήρια δύναμή της.  Σε όλε τις μορφές του. Υπάρχει  ο ουράνιος έρωτας, και ο επίγειος έρωτας. Είναι το βασικό κίνητρο της ζωής.
 
ΠτΘ: Είστε ένας άνθρωπος που δεν φοβάται να εκφράσει την άποψή του, για τα κοινωνικο-πολιτικά φαινόμενα. Δεν θα μπορούσα να μην ζητήσω την άποψή σας, ως ένας πολυταξιδεμένος άνθρωπος, για την υφιστάμενη κατάσταση της Ευρώπης. Κυρίως γιατί η σημερινή κατάσταση της Ελλάδας, κατά  την άποψή μου είναι άμεσο επακόλουθο, μια μικρογραφία αν θέλετε, της κατάστασης της Ευρώπης. ..
Θ.Β.: Συμφωνώ. Τα πράγματα έχουν φτάσει σε κρίσιμο σημείο παγκοσμίως. Οι δυνάμεις που αντιμάχονται και προσπαθούν να κυριαρχήσουν, η οικονομία που παίζει τεράστιο ρόλο, το κεφάλαιο που έχει κατά άλλους μια δαιμονική διάθεση να αλλοιώσει τον κόσμο, είναι όλα μαζί προβλήματα μεγάλα. Και μάλιστα επειδή οι κλίμακες έχουν διαφοροποιηθεί, δεν είναι πια μια η μικρή κοινότητα, έχουν μεγιστοποιηθεί. Ποιος μας λέει ότι η οικονομία ή το κεφάλαιο δεν έχει κάποιες διαβολικές από τη φύση του ροπές; Ποιος θα μας διαβεβαιώσει ότι η δημοκρατία, που είναι το μεγάλο αγαθό, δεν έχει μέσα της σπέρματα αυτοκαταστροφής; Και οι αντιδράσεις ποιες θα είναι;
 
Οι κοινωνίες είναι έκθετες σε παραπληροφόρηση. Η προπαγάνδα πάντα λειτουργούσε ολέθρια και  τώρα έχει πια επιστημονικά τελειοποιηθεί. Τα μέσα είναι απείρως πιο ισχυρά και απείρως πιο δύσκολα αντιληπτά και διεισδυτικά. Υφιστάμεθα ένα λούσιμο προπαγάνδας χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Ξεκινώντας από τη διαφήμιση των προϊόντων. Πόσο δέσμιοι είμαστε αυτού του βομβαρδισμού που κάνει η διαφήμιση;  Εγώ αγανακτώ με τα ίδια πράγματα κάθε φορά.  Αυτά είναι μια πλύση εγκεφάλου στον άνθρωπο, και δημιουργούν και υπαγορεύουν τις αντιδράσεις του κατά κάποιον τρόπο.  Όλα  αυτά είναι κίνδυνοι που μπορούν να αντιμετωπιστούν μονάχα με μια συνεχή εξέλιξη του κόσμου, της παιδείας του, που δεν είναι μόνο πληροφόρηση, αλλά μια βαθύτερη παιδεία για να υπάρξουν κάποιες αντιδράσεις. Ως ένα ποσοστό είμαι λιγάκι απογοητευμένος και απαισιόδοξος. Ωστόσο πιστεύω ότι ο άνθρωπος έχει ο ίδιος τις δυνάμεις να αυτοαναιρείται και αυτοπροστατεύεται.
 
ΠτΘ: Έχετε δηλώσει «προκλητικά αριστερός». Στην Ελλάδα σήμερα η λέξη «αριστερός» έχει αποκτήσει αρνητική χροιά …
Θ.Β.: Και είναι, από την πολύ και από την κακή χρήση. Έχω τη φήμη ότι είμαι δεξιός. Ακόμα και φασίστα με έχουν πει. Προκαλώ, και η πρόκληση είναι δημιουργικό στοιχείο. Τι είναι αριστερός; Ο Μπρεχτ λέει «μη δείξεις την κομματική σου ταυτότητα, δείξε τα έργα σου, δείξε την πορεία σου». Θεωρώ ότι η δική μου πορεία είναι φλύαρη, από αυτή την άποψη.  Λέει πάρα πολλά.
Το αν είναι κάποιος δημοκρατικός ή προοδευτικός, δεν ξεκινάει από τίτλους.
 
ΠτΘ: Θα συνεχίσετε να γράφετε κ. Βαλτινέ;
Θ.Β.: Νομίζω δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. 

«Οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών είναι πάντα εδώ, μόνο που μιλάνε με το έργο τους» 

ΠτΘ: Υπάρχουν πολλοί που αντιλαμβανόμενοι την ανεπάρκεια, την αδιαφορία, την αδυναμία αν θέλετε του πολιτικού συστήματος, εξεγείρονται με την απουσία άποψης και θέσης από πλευράς των ανθρώπων των τεχνών και των γραμμάτων. Πού είναι σήμερα οι άνθρωποι αυτοί και γιατί δεν ακούγονται;
Θ.Β.: Οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών είναι πάντα εδώ. Μόνο που μιλάνε με το έργο τους. Δεν μπορούν να γίνουν ρήτορες κομματικοί ή πολιτικοί. Θα ήταν λάθος. Μιλάνε με το έργο τους και το έργο καμιά φορά κραυγάζει.  Το ερώτημα γίνεται λιγάκι «καραμέλα». Όταν όλα πάνε καλά, τους διανοούμενους δεν τους λογαριάζεις. Δεν τους δίνεις μια δεκάρα. Οι διανοούμενοι πάντα είναι εδώ και κάνουν τη δουλειά τους. Με αυτό τον τρόπο μιλάνε. Δεν μπορώ εγώ να σταματήσω να γράφω και να γίνω κήρυκας. Υπάρχει βέβαια μια θέση στην οποία ο διανοούμενος μένει σταθερός, αλλιώς δεν είναι διανοούμενος. 

Ζωή Γαβριηλίδου, πρόεδρος ΤΕΦ «Το ΤΕΦ παίζει τον αυτονόητο ρόλο του» 

ΠτΘ: κ. Γαβριηλίδου το ΤΕΦ για ακόμα μια φορά στάθηκε η αφορμή για την επίσκεψη ενός τόσο σημαντικού Έλληνα διανοούμενου, του κ.Βαλτινού. Πείτε μας για τη σημασία της επίσκεψης του κ. Βαλτινού στην περιοχή μας;
Ζ.Γ.: Το Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας δεν κάνει κάτι εξαιρετικό. Παίζει τον αυτονόητο ρόλο του. Αυτό που πρέπει να κάνει ένα ακαδημαϊκό τμήμα. Να προσφέρει δηλαδή στην πολιτιστική ζωή της πόλης, αλλά και στην ακαδημαϊκή κοινότητα, τέτοιες στιγμές. Προσπαθούμε να καλούμε άτομα σημαντικά από το χώρο των γραμμάτων, των τεχνών, και ένα από αυτά είναι ο κ. Βαλτινός, που προσωπικά τον ευχαριστώ θερμά που δέχτηκε να 'ρθει στη μακρινή Κομοτηνή.
Θ.Β.: Θεωρώ τυχερό τον εαυτό μου. Την Κομοτηνή την αγαπάω πάρα πολύ. Καμιά φορά είναι στερημένη λόγω τεχνικών δυσκολιών, αλλά είναι η πιο υγιής περιοχή στον χώρο των πολιτιστικών. Διψάει, έχει γνήσιες ανάγκες, γνήσιες αναζητήσεις και το θεωρώ τύχη για μένα.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.