Παντελης Μπουκαλας, συγγραφεας «Τα δημοτικα τραγουδια, μαρτυριες ψυχης και ιστοριας»

Η Κομοτηνή υποδέχεται σήμερα έναν από τους σημαντικότερους σύγχρονους εκπροσώπους των ελληνικών γραμμάτων. Ο Παντελής Μπουκάλας έχει «υπηρετήσει» από πολλές θέσεις και ιδιότητες την ελληνική συγγραφική κοινότητα, έχοντας αφήσει ανεξίτηλο το στίγμα του ως συγγραφέας, ποιητής, μεταφραστής, δημοσιογράφος και επιμελητής εκδόσεων.
 
Γνωστός στο ευρύ κοινό από την αρθρογραφία  του στον έντυπο τύπο, η οποία συνεχίζεται έως σήμερα, ξεκινώντας από την εφημερίδα «Η Πρώτη» όπου είχε την επιμέλεια της σελίδας της βιβλιοκριτικής, έως και την «Καθημερινή» στην οποία αρθρογραφεί καθημερινά, ενώ το φιλοαναγνωστικό κοινό τον γνωρίζει και από την πολύχρονη επίσης παρουσία του στο περιοδικό «Ο Πολίτης» όπου μαθήτευσε δίπλα στον αλησμόνητο Άγγελο Ελεφάντη.
 
Ο Μεσσολογγίτης Παντελής Μπουκάλας έρχεται σήμερα στην Κομοτηνή με αφορμή την κυκλοφορία του νέου του βιβλίου με τίτλο «Όταν το ρήμα γίνεται όνομα, Η “αγαπώ” και το σφρίγος της ποιητικής γλώσσας των δημοτικών», που αποτελεί τον πρώτο από μια σειρά τόμων αφιερωμένων στο δημοτικό τραγούδι με τίτλο « Πιάνω γραφή να γράψω… δοκίμια για το δημοτικό τραγούδι» που θα κυκλοφορήσουν από τις εκδόσεις «Άγρα».
 
Λίγες ώρες πριν την παρουσίασή του στην Κομοτηνή και συγκεκριμένα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κομοτηνής, στις 20:00, ο Παντελής Μπουκάλας μίλησε στο «Ράδιο Παρατηρητής 94fm» και στις Τζένη Κατσαρή – Βαφειάδη και Νατάσσα Βαφειάδου, για την προδιαγραμμένη, εκ καταγωγής, ενασχόλησή του με το δημοτικό τραγούδι και την ποιητική του γλώσσα.
 
Παντελής Μπουκάλας όμως… 
 
ΠτΘ: κ. Μπουκάλα σήμερα παρουσιάζεται ο πρώτος τόμος από την σειρά « Πιάνω γραφή να γράψω… δοκίμια για το δημοτικό τραγούδι» με τίτλο «Όταν το ρήμα γίνεται όνομα» που είναι αφιερωμένη εξ ολοκλήρου στο δημοτικό τραγούδι. Σε τι ακριβώς ωστόσο αφορά;
Π.Μ: Το κέντρο του είναι η λέξη «αγαπώ». Αφορά στο πώς η ποιητική γλώσσα των δημοτικών τραγουδιών αποδεικνύεται πολύ πιο ευφυής από ό,τι θα θέλαμε να πιστέψουμε. Στο γεγονός δηλαδή ότι δεν είναι τόσο απλοϊκή και σταδιακά μετατρέπει το ρήμα «αγαπώ» σε ουσιαστικό, σε κύριο όνομα, ώστε να ονομάσουμε με τον πιο λιτό τρόπο, το αγαπημένο πρόσωπο. Αυτό συμβαίνει σε όλες τις διαλέκτους της ελληνικής γλώσσας. Σε όλες τις περιοχές της χώρας που πλάθονταν δημοτικά τραγούδια. Δεν είναι ένα εφεύρημα άπαξ. Ήταν ένας τρόπος με έναν και μόνο όρο να δηλώσει ο ερωτευμένος την αγάπη του.  Βλέπουμε λοιπόν ότι σταδιακά η λέξη αποκτά και αρσενικό γένος, εκτός από την Αγαπώ, ήταν και ο Αγαπός ή  Αγάπας σε ορισμένες διαλέκτους, και έτσι με αυτόν τον τρόπο συνοψίζουμε το ερωτικό αίσθημα όσο το δυνατόν πιο καίρια. Αυτό είναι μία από τις δυνατότητες της ποιητικής γλώσσας των δημοτικών την οποία προσπάθησα να αναδείξω, γιατί υπάρχει μια διάχυτη πεποίθηση ότι η γλώσσα των δημοτικών και η εικονοποιία τους είναι φτωχή. Εγώ δεν έχω αυτή την εικόνα και πιστεύω ότι την ίδια εικόνα με εμένα θα αποκτήσει όποιος δεν αρκεστεί σε μία συλλογή, αλλά διαβάσει όσο το δυνατόν περισσότερες και ακούσει όσο το δυνατόν περισσότερα τραγούδια. 

«Τα περισσότερα δημοτικά τραγούδια τα έχουν πλάσει γυναίκες» 

ΠτΘ: Για το ευρύ κοινό, η λέξη ποίηση ωστόσο δεν συνάδει με το δημοτικό τραγούδι…
Π.Μ.: Ακόμα και άνθρωποι που γνώρισαν το δημοτικό τραγούδι επέμεναν ότι η γλώσσα του είναι φτωχή. Αυτό είναι και το βασικό που θέλω να τονίσω μέσα από τη δουλειά αυτή. Όσο το δυνατόν περισσότερες συλλογές και ανθολογίες διαβάσει κανείς, αν επεκταθεί σε όλη την επικράτεια της ελληνικής γλώσσας,  θα καταλάβει ότι δεν συμβαίνει αυτό. Για παράδειγμα καταλογογράφησα 100 σύνθετα επίθετα  που αφορούν την αγαπημένη. Είναι πολυσύνθετα, χαριτωμένα, όμορφα και συνοψίζουν πολύ όμορφα ψυχικά ή σωματικά χαρίσματα της αγαπημένης ή του αγαπημένου. Τα περισσότερα απευθύνονται από άντρα προς γυναίκα, αν και πρέπει να ξέρουμε  ότι τα περισσότερα δημοτικά τα έχουν πλάσει γυναίκες. Γιατί οι  γυναίκες νανούριζαν, οι γυναίκες ξεπροβόδιζαν τους καλούς τους, οι γυναίκες μοιρολογούσαν, οπότε είναι λογικό.
 
ΠτΘ: Πιστεύετε ότι υπάρχει περίπτωση  τα δημοτικά τραγούδια να συμπεριληφθούν ξανά στην κουλτούρα μας;
Π.Μ.: Εξακολουθώ να πιστεύω ότι τα δημοτικά τραγούδια αντέχουν και ως κείμενα. Ακόμη και το να τα διαβάζουμε μόνο, έχουν την ποιητική τους αξία και μπορούν να λειτουργήσουν ως μαρτυρίες ψυχής  και ιστορίας φυσικά. Ως μαρτυρίες της ψυχής των ανθρώπων που κατοίκησαν αυτόν τον τόπο τις προηγούμενες δεκαετίες. Δεν είμαι απαισιόδοξος. Βλέπω ότι πολλά πανηγύρια εξακολουθούν και γίνονται με όμορφο τρόπο, βλέπω ότι πολλά νέα παιδιά μαθαίνουν λαϊκά μουσικά όργανα και τραγουδούν, πολλοί σύλλογοι διδάσκουν τραγούδια και χορούς κ.ο.κ. Και επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η μελέτη του δημοτικού τραγουδιού, από τους φιλολόγους, τους λαογράφους δεν έχει σταματήσει ποτέ. Εγώ βέβαια ανήκω στον  εξωπανεπιστημιακό χώρο και επομένως μελετώ το δημοτικό τραγούδι διαφορετικά. Προσπαθώ μέσα από αυτά τα βιβλία να πω ιστορίες. 

«Ο πλούτος των δημοτικών τραγουδιών είναι τεράστιος και ατιθάσευτος» 

ΠτΘ: Όταν ξεκινήσατε αυτή τη δουλειά- γιατί κάνατε και ένα πολύ σημαντικό ερευνητικό έργο- δεν φοβηθήκατε ότι μπλέξατε με έναν αφάνταστο -«αποταμιευμένο» σε συλλογές- πλούτο;
Π.Μ.: Αυτός ο αφάνταστος πλούτος είναι μαγικός και ήθελα να ξεμαγευτώ, ώστε να μετατρέψω σε λέξεις τα αισθήματά μου, την αγάπη μου.  Πραγματικά είναι τεράστιος ο πλούτος και ατιθάσευτος. Ένας αγαπημένος φίλος, στην παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα, είπε ότι ήδη ο πρώτος τόμος ξεπερνά τα μέτρα ενός ανθρώπου. Ήθελε με το στοιχείο της υπερβολής να αναδείξει ότι υπάρχει πολύ δρόμος.
 
Δεν θα τον τιθασεύσω πλήρως και σίγουρα μου έχουν ξεφύγει πολλά πράγματα. Συνεχίζω να βρίσκω δημοτικά τραγούδια και είμαι ευτυχής που άνθρωποι σε όλοι την Ελλάδα και την Κύπρο δουλεύουν για μένα, βρίσκοντάς μου συλλογές, παλιές εκδόσεις, βιβλία, μου δίνουν τα χειρόγραφά τους όπως τα θυμούνται ή μου στέλνουν χειρόγραφες συλλογές που είχαν μείνει στα συρτάρια των προγόνων τους.
 
ΠτΘ: Το δημοτικό τραγούδι και οι συλλογές γεννηθήκανε και με το πάθος και  τη δουλειά των ερασιτεχνών λαογράφων, των δασκάλων, κατά κύριο λόγο…
Π.Μ.: Αυτό σε κάποιο βαθμό συμβαίνει και σήμερα. Αν και πια ο πολιτισμός της προφορικότητας έχει  υποχωρήσει. Με το ζόρι κρατάμε τα τραγούδια και τα πανηγύρια, παρόλα αυτά το μεράκι εξακολουθεί και υπάρχει. Είναι η παράδοσή μας, την οποία πρέπει να παραλάβουμε. Κάποιος θα την παραλάβει, όχι για να την δοξολογήσει αλλά για να την δει και κριτικά. Δεν είναι όλα τα τμήματα της παράδοσης αγαθά. Υπάρχουν και τμήματα που πρέπει να τα αρνηθούμε, όπως για παράδειγμα η προίκα. 

«Το δημοτικό τραγούδι  πρέπει να το προσεγγίζουμε σαν να μην ξέρουμε τίποτα γι' αυτό» 

ΠτΘ: Φοβηθήκατε να πιάσετε το δημοτικό τραγούδι και να προσπαθήσετε να το εξηγήσετε, να το μελετήσετε;
Π.Μ.:  Οδηγός μου σε αυτή τη δουλειά είναι μια φράση του Γιάννη Αποστολάκη, ενός εξαιρετικού μελετητή  τραγουδιού, ο οποίος είχε την ευγένεια και το θάρρος να πει ότι δεν έχει βιωματική σχέση με το δημοτικό τραγούδι. Η καταγωγή του, η τάξη του, η κουλτούρα του, δεν ήταν αυτή του δημοτικού τραγουδιού. Το ανακάλυψε μέσα από τα διαβάσματά του παρά μέσα από τα βιώματά του.  Είπε λοιπόν ότι το δημοτικό τραγούδι πρέπει να το προσεγγίζουμε σαν να μην ξέρουμε τίποτα γι' αυτό.  Θα μας μάθει αυτό. Θα μας πάρει χέρι χέρι και θα μας πηγαίνει.
 
ΠτΘ: Είπατε προηγουμένως ότι το δημοτικό τραγούδι το φτιάχνανε  γυναίκες. Είναι πολύ σημαντικό  το ότι οι γυναίκες   φτιάχνανε, «ταιριάζανε» τα τραγούδια, ήταν δηλαδή παρούσες στον πολιτισμό…
Π.Μ.: Θα μπορούσαμε να πούμε ότι σε ορισμένες τουλάχιστον περιπτώσεις, οι γυναίκες ήταν το κέντρο. Οι άντρες έλειπαν συνήθως. Στην Ήπειρο για παράδειγμα όλοι έλειπαν στην Βλαχιά, όπως λέει και το τραγούδι, και πολλοί δεν γυρνάγανε πίσω.
 
Η τελετουργία του ξεπροβοδίσματος είναι εντελώς συγκεκριμένη στην Ήπειρο. Τους βγάζανε έξω στο δρόμο και τους αποχαιρετούσαν τραγουδώντας τους. Ήταν η τελευταία γεύση και ακοή μαζί που είχαν από τον τόπο τους, για να γράψει μέσα τους και να θυμούνται. Οι γυναίκες τα φτιάχνανε λοιπόν αυτά τα τραγούδια.

Το περιοδικό ο «Πολίτης» ψηφιοποιήθηκε 

ΠτΘ: Εργαστήκατε πολύ στην επιμέλεια των εκδόσεων. Μάθατε την επιμέλεια από έναν πολύ αγαπημένο άνθρωπο, τον Άγγελο Ελεφάντη, καθώς μεταξύ άλλων δουλέψατε στον «Πολίτη». Το γεγονός ότι αποχωρήσατε από την επιμέλεια σας επέτρεψε να εργαστείτε  μ’ αυτό το πολύ μεγάλο όγκο υλικού που αφορά στο δημοτικό τραγούδι;
Π.Μ.: Σε ό,τι αφορά τον «Πολίτη» να πω ότι επιτέλους ψηφιοποιήθηκε  και από το τέλος του μήνα θα είναι προσπελάσιμος σε οποιονδήποτε θέλει.  Από εκεί και πέρα φυσικά για να μπορέσω να ασχοληθώ με έναν τέτοιο όγκο δεδομένων θα έπρεπε να εξοικονομηθεί χρόνος. Σιγά σιγά δεν έκανα πια πολλές διορθώσεις, δεν διόρθωνα πια διακόσια βιβλία το χρόνο, κατέβηκα στα είκοσι, οπότε εξοικονομήθηκε χρόνος για να μπορέσω να εργαστώ. Η βιβλιογραφία που έχω συγκεντρώσει είναι εξαιρετικά πλούσια και ο έλεγχός της, η εποπτεία της είναι πάρα πολύ δύσκολη, αλλά και πάρα πολύ όμορφη. Συνέχεια αιφνιδιάζομαι, ακόμα και από την πιο ταπεινή περιφερειακή  συλλογή,  σίγουρα θα βρω κάτι.

«Το δημοτικό τραγούδι είναι δυναμικό» 

ΠτΘ: Θα ασχοληθείτε και με το θρακιώτικο τραγούδι;
Π.Μ.: Το θρακιώτικο υπάρχει ήδη και από τον πρώτο τόμο, γιατί έχω βρει και εκεί εξαιρετικές ανθολογίες τόσο  της δυτικής Θράκης όσο και της ανατολικής ,όπως επίσης και πολλές σπάνιες παραλλαγές τραγουδιών ή τραγούδια που δεν απαντούν στην κάτω Ελλάδα. Κάθε μικρή περιοχή έχει και τα ξεχωριστά της βιώματα, άρα και τον ξεχωριστό τρόπο να επεξεργαστεί το ίδιο τραγούδι. Το ίδιο τραγούδι θα του δώσει άλλη κατάληξη. Είναι καθοριστικό αυτό, θα το ανατρέψει εντελώς. Έχω συγκεκριμένα παραδείγματα κι αυτό είναι απόδειξη ότι το δημοτικό είναι δυναμικό τραγούδι. Δεν είναι τελειωμένο την ώρα που ανακοινώνεται. Τότε υπόκειτο σε διαρκή επεξεργασία. Τώρα είναι πια μαγνητοφωνημένα.
 
ΠτΘ: Με την ποίησή σας τι θα γίνει;
Π.Μ.: Θα έχουμε νεότερα και από την ποίηση. Φέτος έχω μεταφράσει προς το παρόν τον «Κύκλωπα» του Ευριπίδη, ο οποίος θα παιχτεί στη μικρή Επίδαυρο και αυτό είναι μια μεγάλη χαρά για εμένα.  

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.