Η «κατα τον Αριστοτελη» μουσικη

Από τον αν. Καθηγητή του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του ΔΠΘ Γιώργο Τσομή - Με αφορμή την Ευρωπαϊκή Γιορτή της Μουσικής

Από τις Πρέσπες έως την Αρχαία Ολυμπία, την Αλεξανδρούπολη έως τον Άγιο Νικόλαο και από τη Κόρινθο έως τη Ρόδο… συνολικά 50 πόλεις της Ελλάδας φιλοξένησαν πάνω από 490 καλλιτεχνικές δράσεις σε περισσότερα από 218 σημεία στις 13 περιφέρειες ανά την Ελλάδα, στο πλαίσιο της 18ης Ευρωπαϊκής Γιορτής της Μουσικής.
 
Πρόκειται όπως μαρτυρά το όνομά της για μία διοργάνωση η οποία στη χώρα μας μετρά 18 ολόκληρα χρόνια και αποτελεί αποτέλεσμα μιας συναρπαστικής εθνικής συνεργατικής σύμπραξης δημοσίων και ιδιωτικών φορέων που αλλάζουν για μία έστω ημέρα, κυριολεκτικά τον ρυθμό της καθημερινότητάς μας.
 
Στην Κομοτηνή φέτος, ανήμερα της 21ης Ιουνίου, «στήθηκαν» συνολικά 6 διαφορετικές μουσικές σκηνές, ωστόσο  πέραν της ψυχαγωγίας, οι του «ΠτΘ» θελήσαμε να εντρυφήσουμε λίγο περισσότερο σε αυτό το απαραίτητο στην καθημερινότητα μας «συστατικό», τη μουσική, συνομιλώντας με τον αναπληρωτή καθηγητή του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του ΔΠΘ και μουσικοδραματολόγο κ. Γιώργο Τσομή, για την έννοια και την αξία της μουσικής αλλά και στο παράδειγμα του Studio Opera Πάτρας,   που πριν από λίγo καιρό παρουσίασε την οπερατική του παραγωγή, την οπερατική μεταφορά του μύθου του Ορφέα και της Ευρυδίκης, όπως μεταγράφηκε στην γαλλική του εκδοχή από τον Christoph Willibald Gluck.
 
Γιώργος Τσομής όμως…
 
ΠτΘ: Πώς κατανοείτε εσείς σήμερα την αξία της μουσικής; Γυρνάτε πίσω στις ρίζες του παρελθόντος και πώς βλέπετε να αντιλαμβάνεται η νέα γενιά τη μουσική;
Γ.Τ.:
Ως κλασικός φιλόλογος θέλω να εστιάσω στον Αριστοτέλη, γιατί από τον Αριστοτέλη έχουμε την  πρώτη συστηματική πραγματεία για τη μουσική και γενικά για τη μουσική παιδεία. Αυτή βρίσκεται στο 8ο βιβλίο των «Πολιτικών», του οποίου αντικείμενο είναι η παιδεία των νέων. Πρόκειται για ένα είδος μικρού δοκιμίου για τη μουσική και τη μουσική εκπαίδευση. Μια έγκυρη πραγματεία, διαχρονική, βαθυστόχαστη και επιστημονικά προφητική, κυρίως για τη μουσική παιδεία και το παιδευτικό ήθος. Ο Αριστοτέλης διακρίνει δύο κατηγορίες: τον ακροατή και τον εκτελεστή. Ο πρώτος βρίσκει στη μουσική μια ευγενή ευχαρίστηση, που είναι άξια ενός ελεύθερου πολίτη, ο δεύτερος εκτελεί μια χειρωνακτική εργασία.  Δηλαδή, δεν συμπαθεί τόσο πολύ τους δεξιοτέχνες μουσικούς, γιατί αυτοί εκτελούν μια χειρωνακτική εργασία, ένα επάγγελμα του οποίου η απόκτηση δεν έχει σχέση με την ελεύθερη εκπαίδευση. Ο Αριστοτέλης ενδιαφέρεται για τη διαμόρφωση στους νέους ενός ορθού κριτηρίου μέσα από τη μουσική εκπαίδευση. Ο φιλόσοφος με τη μουσική εκπαίδευση δεν στοχεύει στη δημιουργία ειδικών μουσικοκριτικών, όπως θα λέγαμε σήμερα, αλλά επαρκώς ενημερωμένων ακροατών.  Κι αυτή η επάρκεια αποκτάται με την προσωπική οικειοποίηση. Ο Αριστοτέλης δίνει μεγάλη σημασία στην παιδευτική αξία της μουσικής, δεν θέλει σε καμία περίπτωση όμως τα παιδιά να γίνουν δεξιοτέχνες μουσικοί. 

«Η σημερινή “ωδειακή” παιδεία κατευθύνει τους σπουδαστές στο πώς θα πετύχουν μια επαγγελματική θέση στην κοινωνία μέσω της μουσικής, παρά στο πώς μπορούν να αποκτήσουν πολλαπλές δεξιότητες, μέσω αυτής» 

ΠτΘ: Γιατί τελικά ασχολείται με τη μουσική; Γιατί είναι καλή, κατά τον Αριστοτέλη η παιδεία της μουσικής;
Γ.Τ.:
Αυτά που υποστηρίζει ο Αριστοτέλης, πριν από 2400 περίπου χρόνια,  επιβεβαιώνονται σήμερα με τις επιστημονικές μελέτες. Έχει αποδειχθεί σήμερα ότι τα παιδιά που ξεκινούν μουσική στα 6-7 τους χρόνια, αποκτούν μεγαλύτερη ικανότητα συγκέντρωσης, καλύτερη μνήμη,  μεγαλύτερη μαθηματική ικανότητα, πειθαρχία στη μελέτη τους και μεγαλύτερη δυνατότητα ανεξαρτησίας κινήσεων. Επίσης τα παιδιά που συμμετέχουν σε ορχήστρες ή χορωδίες, μαθαίνουν να συνεργάζονται καλύτερα με άλλα παιδιά και να έχουν καλύτερη δυνατότητα ακρόασης του διπλανού τους ανθρώπου, άρα και μεγαλύτερη ικανότητα επικοινωνίας και ανάπτυξης συνθηκών αρετών, σε αυτή την περίπτωση.
 

Σε αντίθεση με τις απόψεις του Αριστοτέλη, και εν γένει των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίοι τοποθετώντας τη μουσική στον κορμό της παιδείας, στόχευαν με τη μουσική εκπαίδευση να παράγουν περισσότερο αναπτυγμένους εγκεφάλους και να στελεχώνουν την κοινωνία τους με άτομα που διαθέτουν πολλαπλές δεξιότητες, η σημερινή «ωδειακή» παιδεία κατευθύνει περισσότερο τους σπουδαστές στο πώς θα πετύχουν μια επαγγελματική θέση στην κοινωνία μέσω της μουσικής, παρά στο να μάθει στο άτομο πώς μπορεί να αποκτήσει πολλαπλές δεξιότητες, μέσω της μουσικής. Πιστεύω ότι οι σύγχρονες ηγεσίες των υπουργείων παιδείας ή πολιτισμού, δεν έχουν καν  αντιληφθεί την αξία της μουσικής εκπαίδευσης ως κοινωνικού αγαθού. Δεν χρειάζεται να γίνουμε δεξιοτέχνες του βιολιού, δεξιοτέχνες του τραγουδιού. Σίγουρα χρειάζεται η ενασχόλησή μας με το τραγούδι, με ένα όργανο, με τη συμμετοχή μας στη χορωδία, αλλά αυτό που προέχει είναι να αποκτήσουμε τα αγαθά που αναφέραμε για το τι μπορεί να μας προσφέρει η μουσική. Γι' αυτό πιστεύω ότι η μουσική, ως μάθημα δυστυχώς, δεν έχει τύχει καλής αντιμετώπισης. Όχι μόνο από τα σχολεία, αλλά και από τους γονείς. Δεν μιλάμε για τα μουσικά σχολεία που γίνεται πραγματικά καλή δουλειά, μιλάμε για τα υπόλοιπα δημόσια σχολεία.
 
ΠτΘ: Η Ευρώπη έχει την ίδια μέριμνα για τη μουσική ως μάθημα αγωγής;
Γ.Τ.:
Αν αναφερόμαστε στα δημόσια σχολεία, και δη στα γερμανικά δημόσια σχολεία η μουσική και η μουσική εκπαίδευση παίζει σημαντικό ρόλο, όπως και η εκπαίδευση στην ιστορία της τέχνης. 

«Η μουσική έχει και καθαρτικό χαρακτήρα» 

ΠτΘ: Είναι περισσότερο «εξοικειωμένοι» στο να απολαμβάνουν τη μουσική, αλλά και την τέχνη;
Γ.Τ.:
Η μουσική έχει και καθαρτικό χαρακτήρα. Αν είσαι πάρα πολύ θλιμμένος, πάρα πολύ στενοχωρημένος, θα σε σώσει μόνο μια θλιβερή μουσική. Όπως κι αν είσαι πάρα πολύ ενθουσιώδης, σε κατάσταση έξαρσης, κλπ, μόνο μια ενθουσιώδης μουσική θα σε θεραπεύσει.  Εγώ όταν μελετώ κι όταν ερευνώ στο σπίτι, ακούω πάντα μουσική. Έχω μάθει να δουλεύω με μουσική.
 
ΠτΘ: Έχουν ασχοληθεί άλλοι κλασικοί φιλόσοφοι με τη μουσική; Και αν ναι, καταλήγουν όλοι στο ίδιο;
Γ.Τ.:
Ο Πλάτωνας. Στο ίδιο καταλήγουν, μόνο που συστηματικά τα πράγματα τα έχουμε στον Αριστοτέλη. Ο Αριστοτέλης λαμβάνει υπ' όψιν του σε κάθε περίπτωση τον Πλάτωνα, ο οποίος πιστεύει ότι ο ρυθμός, η μελωδία είναι εν γένει μέσα μας, κι  εμείς θα πρέπει να τα διαχειριστούμε και πρέπει να μάθουμε τον τρόπο. Άρα και ο Πλάτωνας πιστεύει στη μουσική εκπαίδευση.
 
ΠτΘ: Επειδή ασχολείστε με το θέατρο,  με την τέχνη και την όπερα. Τελικά, η άποψη του Αριστοτέλη για τη μουσική, είναι μια από τις βασικές «αποσκευές» των ασχολουμένων με τη μουσική και κυρίως τη διδασκαλία της μουσικής;
Γ.Τ.:
Πιστεύω πως όχι. Όταν κάποια στιγμή έκανα αυτή τη διάλεξη σε ένα ευρύ κοινό, όχι ειδικό, και μέσα στο ευρύ κοινό υπήρχαν μουσικοί και μάλιστα πολλοί γνωστοί μουσικοί και διάσημοι,  μου είπαν ότι άκουγαν για πρώτη φορά αυτά τα πράγματα και συμφωνούσαν απόλυτα.
 
Ο Αριστοτέλης δίνει μεγάλη βάση στον ελεύθερο χρόνο, και μουσική μαθαίνεις μόνο κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου σου. Τα παιδιά πρέπει να ασχολούνται με τη μουσική, είτε ως απλοί ακροατές είτε ως «χειρώνακτες».

Ο «Ορφέας και Ευρυδίκη» του Γκλουκ από το Διεθνές Opera-Studio Πάτρας 

ΠτΘ: Είστε συνεργάτες με τον Μίχαελ Ζάιμπελ στο θερινό σχολείο που γίνεται και θα ξαναγίνει και φέτος προς το τέλος του καλοκαιριού και έχει σχέση με την παραστατικότητα του αρχαίου δράματος, το αρχαίο δράμα ως παραστατική τέχνη, το οποίο δουλεύετε πάντα με την Ιωάννα Παπαδοπούλου. Πέραν αυτού συνεργαστήκατε και στον «Ορφέα και την Ευρυδίκη» που «ανέβασε» το Studio Opera στην Πάτρα. Πείτε μας για αυτή τη νέα  συνεργασία σας με τον Μίκαελ Ζάιμπελ.
Γ.Τ.:
Στην όπερα «Ορφέας και Ευρυδίκη» ακολουθήσαμε τη γαλλική εκδοχή, του Γκλουκ. Είναι η πρώτη μεταρρυθμιστική του όπερα, όπου ξεφεύγουμε από τα πολύπλοκα, τις ίντριγκες, από τη διαδοχή ρετσιτατίβων και από άριες κλπ. Και έχουμε μια απλή δομημένη μουσική. Η όπερα αυτή παραστάθηκε τον Μάιο, είχαμε στις 18 Μαΐου την πρεμιέρα, δόθηκαν δέκα παραστάσεις στο θέατρο Απόλλων και βέβαια την σκηνοθεσία την έχει αναλάβει ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Studio Opera κ. Ζάιμπελ. Η συνεργασία αυτή αποδείχθηκε πάρα πολύ καρποφόρα, διότι αναλύοντας εγώ μουσικοδραματικά το έργο και δίνοντας κάποια κίνητρα στον κ. Ζάιμπελ φτιάξαμε έναν Ορφέα και Ευρυδίκη που απομακρύνεται από τις κοινές σκηνοθεσίες και χάρη στον κ. Ζάιμπελ είχαμε και αρκετά σκηνοθετικά ευρήματα που το κοινό τα λάτρεψε, μολονότι ήταν λίγο προχωρημένα.
 
Είχαμε μόνο sold out παραστάσεις. Επίσης, η όπερα παιζόταν με εναλλασσόμενο ρεπερτόριο, δηλαδή ο Ορφέας δεν ήταν ένας. Μεταξύ αυτών και ο Στέφανος Κορωναίος από τη Νέα Υόρκη, μεγάλος βαρύτονος  ο οποίος της  έδωσε ώθηση. Επειδή ήθελα να δω όλους τους Ορφείς, όλες τις Ευρυδίκες, κλπ, τις περισσότερες φορές έπρεπε να καθίσω όρθιος γιατί δεν υπήρχαν θέσεις. Τόσο  μεγάλη ήταν η ανταπόκριση από το πατρινό κοινό. Η Πάτρα  έχει θεσμοθετήσει την όπερα και ευελπιστούμε αυτό να συνεχιστεί γιατί την περίοδο αυτή δεν ξέρουμε πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα. 

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.