Μανολης Βαρβουνης «Ο τομος καταγραφει τα γεγονοτα απο την πλευρα της ιστοριας ως επιστημη»

«ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΝ» τιτλοφορείται ο αφιερωμένος στον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Ιερώνυμο Β’ τιμητικός τόμος που κυκλοφόρησε το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, σε συνέχεια της επιτιμοποίησής του σε διδάκτορα της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του ΔΠΘ.
 
Πρόκειται για έναν τόμο δύο τμημάτων, το πρώτο εκ των οποίων είναι αφιερωμένο στην τελετή αναγόρευσης του Μακαριωτάτου και το δεύτερο στην ειδική ημερίδα που διοργανώθηκε πριν την τελετή  προς τιμήν του, αφιερωμένη στο επιστημονικό έργο του Τμήματος Ιστορίας – Εθνολογίας για την εκκλησιαστική ιστορία και τον μοναχισμό στη Θράκη.
 

Ένας τόμος που, όπως υπογραμμίζει, στο προλογικό σημείωμα της έκδοσης ο Πρύτανης του ΔΠΘ, κ. Αθανάσιος Καραμπίνης, «ολοκληρώνει την απόδοση τιμής του ΔΠΘ προς τον Μακαριώτατο», την επιμέλεια του οποίου υπογράφει ο πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας κ. Μανόλης Βαρβούνης, ο οποίος μίλησε γι’ αυτόν στο «Ράδιο Παρατηρητής 94 fm».
 
Ο λόγος στον ίδιο…
 
ΠτΘ: Κρατάμε στα χέρια μας έναν τιμητικό τόμο, αφιερωμένο στην τελετή αναγόρευσης σε επίτιμο διδάκτορα της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δ.Π.Θ. του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμου. Πείτε μας λίγα πράγματα για το περιεχόμενο του τόμου που κυκλοφόρησε, την επιμέλεια του οποίου έχετε εσείς.
Μ.Β.: Ο τόμος χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο έχει να κάνει με την τελετή αναγόρευσης του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος σε επίτιμο διδάκτορα της  Σχολής.  Εμπεριέχει δηλαδή τις προσφωνήσεις που έγιναν, για τον τιμώμενο και την προσωπικότητά του, αλλά και ομιλία που έκανε ο ίδιος. Κατόπιν ακολουθεί ένα φωτογραφικό αφιέρωμα με στοιχεία και φωτογραφίες από την τελετή της αναγόρευσης. Το δεύτερο κομμάτι αφορά στα όσα ακούστηκαν και παρουσιάστηκαν στην ημερίδα του Τμήματος Ιστορίας – Εθνολογίας προς τιμήν του Μακαριωτάτου, η οποία αφορούσε ουσιαστικά στην παρουσίαση του επιστημονικού έργου που γίνεται στο τμήμα μας, γύρω από την εκκλησιαστική ιστορία και τον μοναχισμό στη Θράκη. 

«Ο συνδυασμός της θεολογικής και της κοσμικής οπτικής, είναι πάρα πολύ σπουδαίος, διότι μας οδηγεί στην ακριβή ιστορική γνώση» 

ΠτΘ: Ποιο είναι το ερευνητικό έργο του ΔΠΘ, σε ό,τι αφορά τη μοναστική και εκκλησιαστική ζωή της Θράκης;
Μ.Β.: Το τμήμα μας, από την αρχή της ίδρυσής του, πριν από 26 χρόνια δηλαδή, ανάμεσα στους άλλους, έβαλε σκοπό, τη μελέτη γενικότερα της ιστορίας και του πολιτισμού της Θράκης και σ' αυτό έχει αφιερώσει, ένα μεγάλο κομμάτι και του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών. Η εκκλησιαστική ιστορία και ο μοναχισμός είναι δυο πολύ σπουδαία κομμάτια. Να μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν ολόκληρες περίοδοι της ελληνικής ιστορίας, οι κύριες πηγές πληροφόρησης για τις οποίες είναι εκκλησιαστικές. Η μελέτη της εκκλησιαστικής ιστορίας της Θράκης δε είναι πολύ σημαντική υπό την έννοια ότι βρίσκεται και δίπλα στην Κωνσταντινούπολη, η οποία επί πολλούς αιώνες ήταν πρωτεύουσα του κόσμου, η πρωτεύουσα δυο μεγάλων αυτοκρατοριών, της οθωμανικής και της βυζαντινής. Η ύπαρξη εκεί αυτών των στοιχείων είναι πάρα πολύ σημαντική, όπως και η μελέτη τους για την ιστορίας της Θράκης γενικότερα. Άρα αυτό το οποίο παρουσιάζεται και στο οποίο έχουν αφιερώσει το έργο τους αρκετοί συνάδελφοι από το τμήμα που συμμετέχουν στον τόμο, είναι ουσιαστικά ο τρόπος με τον οποίο το τμήμα προσπαθεί να μελετήσει τα ζητήματα αυτά.
 

Ένας τρόπος ο οποίος δεν εξετάζει τα γεγονότα από την πλευρά της επιστήμης της θεολογίας, η οποία επίσης μελετάει και την εκκλησιαστική ιστορία, αλλά είναι από την πλευρά ενός τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας. Αυτό νομίζω ότι είναι και το ουσιαστικό, διότι δίνει μία διαφορετική οπτική των πραγμάτων.  Μια οπτική η οποία δεν έχει να κάνει με τη θεολογική θέαση των πραγμάτων, αλλά με την ιστορία ως επιστήμη, πέρα από τη θεολογία. Ο συνδυασμός αυτών των πραγμάτων, δηλαδή της θεολογικής οπτικής και της κοσμικής οπτικής, είναι πάρα πολύ σπουδαίος, διότι μας οδηγεί στην ακριβή ιστορική γνώση. 

«Ένα μοναστήρι δεν είναι μόνο κομμάτι του εκκλησιαστικού πολιτισμού» 

ΠτΘ: Διαβάζοντας τον τόμο και τα όσα καταγράφονται μέσα από τις διαλέξεις και τις καταγραφές και των συναδέλφων σας επιστημόνων, ανατρέχουμε και σε κάποια από τα σημαντικότερα μοναστικά κέντρα της βυζαντινής Θράκης, όπως το Παπίκιο, για την σημασία ωστόσο των οποίων λιγοστά είναι γνωστά στο ευρύ κοινό, για τα εκκλησιαστικά χειρόγραφα κ.ο.κ. Πώς συνδυάζονται όλα αυτά;
Μ.Β.: Τα μοναστικά κέντρα, όπως και οι εκκλησιαστικοί σχηματισμοί, αποτελούν βάσεις για την εκδήλωση ιστορικών φαινομένων, ιστορικών συμπεριφορών κλπ. Το Παπίκιο όρος είναι ένα μεγάλο μοναστικό κέντρο το οποίο έδρασε από τα βυζαντινά χρόνια, μέχρι και σήμερα. Έχει ερευνηθεί εν μέρει αρχαιολογικά, αναφέρεται στα βιβλία της ιστορίας, υπήρξε κομμάτι της ιστορίας και του πολιτισμού, όχι μόνο του εκκλησιαστικού πολιτισμού της περιοχής. Ένα μοναστήρι δεν είναι μόνο κομμάτι του εκκλησιαστικού πολιτισμού και συνεπώς θα πρέπει να αντιμετωπίζεται στην ολότητά του.  Στον τόμο υπάρχουν ιστορίες για τον μοναχισμό στη Θράκη. Υπάρχει αμέσως μετά ένα κομμάτι του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Μαρωνείας και Κομοτηνής -ο οποίος συνδέεται με το τμήμα, λόγω του ότι τελειώνει το διδακτορικό του- που εξετάζει τη σημερινή μοναστηριακή ζωή, δηλαδή ουσιαστικά τη συνέχεια αυτού του πράγματος που γίνεται με το Παπίκιο όρος. Άρα τα πράγματα τα βλέπουμε στη διαχρονία τους.
 

Λίγο παρακάτω είναι μια μελέτη του συναδέλφου του τμήματος του κ. Στρατηγόπουλου, για τα ελληνικά χειρόγραφα, τα οποία χειρόγραφα έχουν περάσει από τα μοναστήρια αυτά. Είναι γνωστό ότι τα μοναστήρια ήταν κέντρα παραγωγής χειρογράφων.  Στη συνέχεια υπάρχει μια μελέτη του κ. Τσιγάρα, ο οποίος είναι συνάδελφος στο τμήμα και ο οποίος μιλάει για το εκκλησιαστικό μουσείο στην Ξάνθη, το οποίο έχει αντικείμενα, εικόνες, λατρευτικά αντικείμενα, που προέρχονται κατά κύριο λόγο από τα μοναστήρια ή που δημιουργήθηκαν σε μοναστήρια, διότι πάλι στα μοναστήρια υπήρχε αγιογραφία, όπου κατασκευάζονταν εικόνες. Συνεπώς αυτά τα πράγματα είναι αλληλένδετα και αν δεν τα δει κανείς στη συνέχειά τους, δεν μπορεί να έχει μια ολοκληρωμένη εικόνα, διότι ο σκοπός του ερευνητικού έργου που γίνεται στο τμήμα μας, σ' αυτόν τον τομέα, είναι να έχουμε μια ολοκληρωμένη, κατά το δυνατόν, εικόνα. Γι αυτό και στον τόμο θα δείτε  ομιλίες διαλεγμένες με τέτοιο τρόπο, ώστε να προέρχονται από  επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων, παλαιογράφους, ιστορικούς της τέχνης, ιστορικούς των Βαλκανίων, όπως είναι η κ. Ναξίδου, ιστορικούς που ασχολούνται με την παιδεία, όπως είναι η κ. Τζιβάρα, η οποία έχει πάρει ένα παράδειγμα από την Αίνο της Θράκης, ιστορικούς που ασχολούνται με τον πνευματικό βίο των βαλκανικών λαών, όπως είναι ο κ. Κεκρίδης, ο οποίος πέρασε για πολλά χρόνια από τμήμα μας, και όλα αυτά, να συνδυάζονται με έναν τρόπο ώστε να  παρέχονται ορισμένες στιγμές αυτής της πορείας, εντελώς ενδεικτικές του πώς οργανώνεται το ερευνητικό έργο. 

«Το ερευνητικό έργο δεν πρέπει απλά να υπάρχει αλλά και να συνεχίζεται» 

ΠτΘ: Πώς ακριβώς εργάζεστε εσείς ως τμήμα, για την ανεύρεση και την ανάδειξη του υλικού αυτού; Τόσο ως επιστήμονας, αλλά και στα πλαίσια των μεταπτυχιακών προγραμμάτων…
Μ.Β.: Το τμήμα, όπως και κάθε πανεπιστημιακό τμήμα, είναι οργανωμένο σε δύο επίπεδα. Το ένα επίπεδο είναι αυτό της έρευνας, η οποία σε πολύ μεγάλο βαθμό, έχει να κάνει με την ατομική, με την προσωπική έρευνα του καθενός καθηγητή. Το άλλο είναι στο επίπεδο της διδασκαλίας, όπου τα πορίσματα της έρευνας, τα παρουσιάζουμε εν μέρει, διότι ταυτοχρόνως υπάρχουν και τα εισαγωγικά πράγματα της επιστήμης που καλείται ένας φοιτητής να γνωρίζει.  Συνεπώς λειτουργούμε σε δύο επίπεδα. Ως ερευνητές προσπαθούμε και μέσω των διεθνών σχέσεων και επαφών που έχουμε, να γνωστοποιήσουμε προς τα έξω το υλικό της Θράκης, και γιατί όχι να προσελκύσουμε και ξένους επιστήμονες, βαλκάνιους και όχι μόνο, να έρθουν να ασχοληθούν με την περιοχή μας. Ως δάσκαλοι, όλο αυτό το υλικό, το παρουσιάζουμε, αφού κάνουμε την εισαγωγή στο κάθε μάθημα, ως παράδειγμα στους φοιτητές μας.  Τους ανοίγουμε ή προσπαθούμε να τους ανοίξουμε, δρόμο έρευνας, ώστε να συνεχίσουν το ερευνητικό αυτό έργο. Διότι δεν πρέπει μόνο να υπάρχει, πρέπει και να συνεχιστεί το ερευνητικό αυτό έργο. Άρα δρούμε διπλά, τόσο μέσα από την έρευνα που κάνουμε και τις διεθνείς σχέσεις όσο και προσπαθώντας να προετοιμάσουμε μια νέα γενιά ερευνητών, ή δασκάλων που θα πάνε στη Μέση Εκπαίδευση να διδάξουν οι οποίοι θα είναι προϊδεασμένοι για το θρακικό υλικό.
 

Η Θράκη, ως ένα πολύ μεγάλο βαθμό, ήταν μέχρι πρότινος ένας άγνωστος χώρος. Όλοι ξέρουν τη Θράκη, όλοι μιλούν για τη Θράκη, όλοι πληροφορούνται για τη Θράκη μέσα από εκπομπές του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης. Πληροφορίες όμως που εν μέρει είναι παραπλανητικές και δεν παρουσιάζουν τα δεδομένα όπως είναι στην πραγματικότητα. Την ουσία λίγοι τη γνωρίζουμε. Όλοι πιστεύουν στο πλαίσιο μιας κινδυνολογίας ότι η Θράκη κινδυνεύει, ότι η Θράκη χάνεται, αλλά πολλοί λίγοι ξέρουν την θρακική πραγματικότητα και βεβαίως την ιστορική της παράδοση. Όταν έρθει ο φοιτητής και διδαχθεί θρακική ιστορία και διδαχθεί θρακικό πολιτισμό, απ' όποιο μέρος και να κατάγεται, όπου και να πάει, θα έχει μια περιουσία γνώσεων στην οποία θα μπορεί να στηριχθεί. 

«Μέσα από την γνώση της θρησκευτικής λαογραφίας ενός τόπου οι νέοι προσπαθούν να στραφούν προς τις ρίζες τους και να αναπροσανατολίσουν τη ζωή τους» 

ΠτΘ: Ως ακαδημαϊκός βλέπετε να υπάρχει ενδιαφέρον για τη γνώση της θρησκευτικής μας λαογραφίας; Ή επειδή συνδέεται με τη θρησκεία το θεωρούν ως κάτι συντηρητικό;
Μ.Β.: Στην εποχή μας παρατηρείται ένα φαινόμενο, το οποίο βέβαια παρατηρείται πάντοτε σε εποχές κρίσεως, αβεβαιότητας. Το φαινόμενο της επιστροφής στις ρίζες. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι σε περιόδους κρίσεων ψάχνουν να βρουν κάπου να στηριχθούν. Ψάχνουν να βρουν στοιχεία πάνω στα οποία μπορούν να πατήσουν και το θρησκευτικό σύστημα αποτελεί μια επαρκή βάση στην οποία κανείς θα μπορούσε να στηριχθεί για να θεμελιώσει κάποιες βεβαιότητες στη ζωή.  Αυτό ισχύει και για την ελληνική παράδοση. Όλο και περισσότεροι νέοι στρέφονται προς την ελληνική παράδοση. Μαθαίνουν παραδοσιακούς χορούς, πηγαίνουν σε συγκροτήματα, ξαναγυρίζουν στις ρίζες τους, πάλι στα ίδια πλαίσια, ζητώντας στηρίγματα σε έναν κόσμο που φαίνεται χαώδης, ανερμάτιστος, προβληματικός.  Οπότε στα πλαίσια αυτά εγώ διαπιστώνω ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον από τους νέους. Όχι μόνο να περάσουν ένα μάθημα ή στα πλαίσια ενός απλού μαθήματος, αλλά και στα πλαίσια του ότι προσπαθούν να μάθουν κάτι περισσότερο. Προσπαθούν να στραφούν προς τις ρίζες τους και να αναπροσανατολίσουν τη ζωή τους. 

«Ο πολιτισμός δημιουργείται και αναδημιουργείται διαρκώς» 

ΠτΘ: Η έρευνα της ιστορίας και του πολιτισμού έχει τέλος; Σε τι επίπεδο θεωρείται ότι έχει φτάσει η έρευνα του ΔΠΘ;
Μ.Β.: Η έρευνα της ιστορίας και του πολιτισμού δεν έχει ποτέ τέλος. Καταρχήν διότι στην ιστορία πάντα κάτι καινούργιο έρχεται. Μην ξεχνάτε ότι όσο πιο παλιά πάμε, τόσο λιγότερες πληροφορίες έχουμε και τόσο μεγαλύτερα κενά, μεγαλύτερα χάσματα και βεβαίως τόσο περισσότερα στοιχεία κάθε φορά έρχονται σιγά σιγά στο φως. Αυτό ισχύει και όσον αφορά την έρευνα και την ερμηνεία. Βλέπετε ότι ακόμη και για την αρχαιότητα, έχουμε διαρκώς μελέτες γιατί δίνονται νέες ερμηνείες. Όσον αφορά τον πολιτισμό, ο πολιτισμός επειδή δημιουργείται και αναδημιουργείται διαρκώς, δεν έχει ποτέ τέλος. Ο λαϊκός πολιτισμός, δεν σταματάει διότι σε όλες τις περιόδους, σε όλες τις εποχές, έχουμε λαϊκό πολιτισμό. Έχουμε νεωτερικά λαογραφικά φαινόμενα.
 
Συνεπώς δεν θα έλεγα ότι είμαστε στις αρχές, καθώς έχει γίνει ήδη αρκετή δουλειά, και γενικότερα στο χώρο αυτό των επιστημών και ειδικότερα στο χώρο της Θράκης, αλλά δεν είμαστε και στο τέλος. Είμαστε κάπου στη μέση. Έχουμε οργανωμένες πλέον σπουδές, έχουμε ανθρώπους που ασχολούνται, έχουμε εργαλεία επιστημονικά, περιοδικά, ερευνητικά κέντρα, πανεπιστήμια και προχωρούμε στην έρευνα αυτή συντεταγμένα, μεθοδικά, για να προετοιμάσουμε μια νέα γενιά επιστημόνων οι οποίοι θα μας διαδεχθούν, θα πάρουν τη σκυτάλη και θα συνεχίσουν. 

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.