Το τραινο εφυγε…

Eδώ και δεκαετίες η πηγή της μπλουζ στερεύει και το ποτάμι της έγινε ρυάκι.

Ο μπλουζίστας πέθανε. Οι αποστάσεις εκμηδενίστηκαν, οι ήχοι ταξιδεύουν μέσω του διαδικτυακού «συρμού», αφού ο σιδηρόδρομος μοιάζει πλέον αργός, θορυβώδης και απαρχαιωμένος. Μαζί με τους γραφικούς σταθμούς και τον θόρυβο της αμαξοστοιχίας χάθηκε και η έμπνευση του μπλουζίστα της δύσης. Δεν είναι ωστόσο μόνο τα αρνητικά άξια αναφοράς. Προτού όμως σημειώσουμε το θετικό, για να συμπορευόμαστε, πρέπει να σταθώ σε τούτο το σημείο: Λένε blues και εννοούν πόνο, γιατί όταν ο T-bone Walker ήταν στο blue mood, είχε ελληνιστί τις «μαύρες» του. Φέρε αν θες και για παράδειγμα στον νου τον περίφημο, τον δαίμονα της μπλουζ, Robert Johnson, με την κατά κάποιον τρόπο «νέκυιά» του και τη σύμβαση αθανασίας. Ο ζωντανός θρύλος του είναι το αντιστάθμισμα της διαταραγμένης του προσωπικότητας, που τάραξε τα νερά του τόπου και του καιρού του. Έτσι, κάποια κυματάκια του φτάνουν ως εδώ σήμερα. Πέθανε λοιπόν η έμπνευση, αλλά το θετικό είναι ότι απαλείφθηκε και ο πόνος της δουλείας και του ξεριζωμού για τους εν λόγω ανθρώπους (για τους πιο ανήσυχους, ας συμβιβαστούμε με το ότι ο πόνος αυτός μειώθηκε). Όπως και να ‘χει, εδώ και δεκαετίες η πηγή της μπλουζ στερεύει και το ποτάμι της έγινε ρυάκι.


         
Στέκομαι για λίγες γραμμές στο τραίνο της μπλουζ. Δεν είναι τυχαία η αναφορά μου στο μέσο αυτό. Αν εστιάσει κανείς στο δωδεκάμετρο της μπλουζ, θα νιώσει τις ράγες να σείονται στο τέμπο και τον ρυθμό της μουσικής σύνθεσης. Η κιθάρα δίνει τη ρυθμική και μελωδική βάση, μεταποιώντας τον θόρυβο της αμαξοστοιχίας που πατά τις ράγες σε μουσική αρμονία, ενώ  η αέρινη φυσαρμόνικα σφυρίζει στους μελωδικούς σταθμούς του κομματιού, όπως και το τραίνο στα ταξίδια του. Ο τραγουδιστής τελικά πηδά στο μουσικό βαγόνι και εκφράζει τον πόνο του.
 
Αποτέλεσε λοιπόν πραγματική πηγή έμπνευσης το τραίνο για όσους δούλευαν στους σταθμούς ή ζούσαν κοντά του, ενώ προσδιόρισε τον ήχο και κυρίως τον ρυθμό των μπλουζ τραγουδιών. Σημειωτέον ότι η ρυθμική έκφραση ξεπηδά μέσα από τον αφροαμερικανό μουσικό με μοναδικό τρόπο. Το διακρίνει κανείς σχεδόν σε κάθε μουσική τους έκφραση, αφού ο ρυθμός είναι πάντοτε το επίκεντρο στις συνθέσεις τους ή θα λέγαμε είναι η βαρύτητα, βάσει της  οποίας εναρμονίζεται καταρχήν ο νους και ύστερα αυτοσχεδιάζουν αναλόγως οι ηχητικοί πομποί και χορεύουν τα κορμιά! Εντέλει, το τραίνο της μπλουζ αναχώρησε δίχως επιστροφή εδώ και χρόνια.
         
Η ακουστική κιθάρα, η φυσαρμόνικα είναι πλέον παλιομοδίτικες μέθοδοι. Τη θέση τους κατέχουν πια συνθετότερα τεχνολογικά μέσα που ναι μεν διευκολύνουν τις διαδικασίες σύνθεσης και υπηρετούν τις απαιτήσεις της παγκόσμιας αγοράς, αλλά σηματοδότησαν και τον θάνατο μιας άλλης εποχής. Και επειδή η κουβέντα αυτή έχει πολλά κλαδιά και παρακλάδια, αν εστιάσει κανείς στη θεματική μας, τη μουσική και τα μπλουζ, θα παρατηρήσει το εξής: πρώτον, σίγησαν η λαλιά και τα όργανα και δεύτερον, ο τραγουδιστής ξεψύχησε. Για να γίνω κατανοητός, φέρνω παράδειγμα το αλύχτισμα του Howlin Wolf και τον ατίθασο αυτοσχεδιασμό του Buddy Guy και αντιπαραθέτω τον βελούδινο επιμελημένο ήχο της κιθάρας του John Mayer ή τους ποπ χρωματισμούς των τελευταίων ηχογραφήσεων του Gary Clark Jr.

Σημειωτέον βεβαίως ότι και οι δυο τελευταίοι προαναφερθέντες καλλιτέχνες είναι ιδιαίτερα ταλαντούχοι και ενδιαφέροντες (η κιθαριστική ικανότητα του Mayer είναι κατ’εμέ θαυμάσια), φέρουν δε και μπλουζ στοιχεία, αφού αδιαμφισβήτητα είναι επηρεασμένοι από αυτό το είδος. Από την άλλη, ο τραγουδιστής ξεψύχησε, γιατί οι στίχοι άλλοτε ήταν βγαλμένοι έσωθεν και βουτηγμένοι στα βιώματα, ενώ τώρα είναι είτε το κατά παραγγελία αναλώσιμο είτε η ξαναζεσταμένη τροφή, δηλαδή η ανακύκλωση παλιών επιτυχιών. Θα ήταν λάθος να ονομάζαμε αυτή τη σύγχρονη μουσική μπλουζ. Είναι πλέον σαφές, ο λύκος έγινε κουτάβι και ο θρύλος παραμυθάκι.

 

Όχι ότι το μπλουζ αποτελεί σύνθεση αριστουργηματική και τεχνικά σπουδαία ή ότι οι στίχοι που το ντύνουν είναι βαθυστόχαστοι και φιλοσοφημένοι. Αντίθετα, το αγαπητό μου αυτό είδος χαρακτηρίζει η απλότητα, ο αυτοσχεδιασμός, ενώ πολύ συχνά συναντάς στα μπλουζ τραγούδια κραυγές, αναφωνητά και ατημέλητες εκφράσεις, λόγια μασημένα ή και παρορμητικές ηχητικές πινελιές εκτός ρυθμού! Έτσι είναι όμως η εν λόγω μουσική έκφραση, ατίθαση, αυτοσχεδιαστική και απρόβλεπτη.
 
Το τελευταίο στοιχείο παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον. Αν και σε γενικές γραμμές όλα τα μπλουζ κομμάτια έχουν το ίδιο ηχητικό υπόβαθρο, πράγμα που τα καθιστά  υπό μία έννοια προβλέψιμα, ταυτόχρονα είναι εξίσου απρόβλεπτα για τον λόγο ότι η ελευθερία έκφρασης και αυτοσχεδιασμού του μπλουζίστα καθιστά κάθε εκτέλεση τους μοναδική! Σπάνια ακούς την ίδια ακριβώς εκτέλεση δυο φορές, αφού οι μουσικοί χρωματισμοί πάντοτε θα είναι το αποτέλεσμα της συναισθηματικής διάθεσης του καλλιτέχνη τη στιγμή της εκτέλεσης. Γι’αυτό και τα μπλουζ δεν αποτυπώνονται με επάρκεια στην παρτιτούρα που τη χαρακτηρίζει στατικότητα και συγκεκριμένη τάξη, αντίθετα είναι μουσική δυναμική και πολλές φορές ανεξέλεγκτη, αναγεννάται κάθε φορά που πιάνει στα χέρια του την κιθάρα ο μπλουζίστας.
 
Οι αφροαμερικανοί συνάντησαν κάποτε τον πόνο του ξεριζωμού, του ρατσισμού, του κοινωνικού αποκλεισμού και της δουλείας. Το ταλέντο και η ιδιοσυγκρασία τους συνετέλεσαν στον μετασχηματισμό αυτής της συναισθηματικής φόρτισης σε τέχνη. Έτσι, γεννήθηκαν τα μπλουζ ανάμεσα σε άλλα συγγενικά είδη. Σήμερα, οι ντροπιαστικές ακρότητες του παρελθόντος είναι κυρίως κακές μνήμες. Το τέλος της γνήσιας περιόδου των μπλουζ σημαίνει από μία άποψη και το τέλος μίας περιόδου εκμετάλλευσης και δυσκολίας για τους λαούς που βίαια οδηγήθηκαν κάποτε στην Αμερική από την Αφρική. Όπως έλεγε ήδη πριν πολλά χρόνια ο Howlin Wolf, σήμερα δεν ακούμε μπλουζ, ακούμε μόνο μελωδίες και ρυθμούς σχετικούς με τα μπλουζ, ηχητικές και ρυθμικές επιρροές δηλαδή. Λείπει το ολοκληρωμένο αίσθημα, η ψυχή των μπλουζ τραγουδιών. Η σκοπιά του υποκειμένου, του μουσικού, δεν είναι η ίδια. Καταλαβαίνει κανείς ότι από κοινωνικής και ιστορικής σκοπιάς, δεν πρέπει να λυπούμαστε γι’αυτό, διότι η εξαφάνιση του blues feeling ήταν μεταξύ άλλων και το λογικό επόμενο της ανατολής μίας περιόδου κοινωνικά δικαιότερης για τους αφροαμερικανούς πολίτες. Το παρόν βέβαια και τα όσα δυσάρεστα συμβαίνουν σε γενικότερες γραμμές παγκοσμίως προαναγγέλλουν ένα μέλλον σκοτεινό για όλους εμάς.
 
Αν χαλαρώσουμε τα κριτήριά μας, τους blues men μάς τους θυμίζουν σήμερα όσοι πονάνε και εκφράζουν μουσικά την ανησυχία τους. Από αυτούς θα γεννηθούν τα νέα είδη μουσικής έκφρασης, εκείνα που θα αφήσουν το ανεξίτηλο στίγμα τους, και όχι από τους ανούσιους μιμητές των προηγουμένων, τους μεταμφιεσμένους και ρηχούς.
 
Η καλλιτεχνική έκφραση θα συνοδεύει πάντοτε τον άνθρωπο, μια που πηγάζει από μέσα του, από την ανάγκη επικοινωνίας, και επιπλέον για τον λόγο ότι η δημιουργία είναι άμεσα συνυφασμένη με το ένστικτο της επιβίωσης, διότι εξασφαλίζει το μέλλον, γεννά το αύριο θα λέγαμε. Σημειωτέον ότι στους χαλεπούς καιρούς, οι ανάγκες φουσκώνουν, γίνονται μεγαλύτερες και ισχυρότερες. Οι δύσκολοι καιροί λοιπόν ξαναφέρνουν την ανησυχία και η ανησυχία, μεταξύ άλλων, την καλλιτεχνική άνθιση.

*O Mενέλαος Γιαννάκος Καμπίτσης κατάγεται από το Ναύπλιο και είναι φοιτητής της Νομικής Σχολής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης. Παράλληλα ασχολείται με τη μουσική ως μέλος του αντίστοιχου τμήματος της Κοινότητας Νέων Κομοτηνής, ενώ κάθε Σάββατο, στις 18:00 – 20:00, παρουσιάζει παρέα με τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο την εκπομπή “Urban Echo” μέσα από τη συχνότητα του Ράδιο Παρατηρητής 24 7

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.