Αγγελικη Ζιακα, αν. καθηγητρια Θρησκειολογιας ΑΠΘ «Η προαιρετικοτητα της Σαριας σημαινει δημοκρατια, οχι αμηχανια»

H Αγγελική Ζιάκα, αν. καθηγήτρια Θρησκειολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, είναι γνωστή μας,  μέσα από τα προγράμματα επιμόρφωσης θεολόγων και ιεροδιδασκάλων της Θράκης, που υλοποιήθηκαν με επιστημονική υπεύθυνη την ίδια και μια ομάδα εξαιρετικών συνεργατών της  από το ΑΠΘ και άλλα πανεπιστήμια  της χώρας.  Σεμινάρια που είχαν στόχο ένα καλύτερο δημόσιο σχολείο για όλους, χριστιανούς και μουσουλμάνους,  ήταν όμως  ιδιαίτερα απελευθερωτικά και σε κοινωνικό επίπεδο, μια και πολύ συνεισέφεραν  στην αλληλοκατανόηση από χριστιανούς και μουσουλμάνους  τού βαθιά ανθρωπιστικού προτάγματος των θρησκειών, ανοίγοντας νέους διαύλους επαφής. Αγγελική Ζιάκα και σήμερα όμως για θέματα όπως η μη υποχρεωτικότητα της Σαρίας αλλά και για το ζήτημα της εκλογής ή μη του μουφτή που τον τελευταίο καιρό πρωταγωνιστούν στη Θράκη.Τ.Β.
 
Στην Επιτροπή της Βουλής την περασμένη εβδομάδα υπερψηφίστηκε από όλα τα κόμματα (πλην της Χ.Α) η πρόταση του υπουργείου Παιδείας για προαιρετικότητα της Σαρίας, αντί υποχρεωτικά όπως είναι τώρα, στη μουσουλμανική κοινότητα της Θράκης. Οι εκπρόσωποι των μουσουλμάνων ιεροδιδασκάλων, όμως, εξέφρασαν ανησυχία για αλλοίωση της πίστης τους. Πώς κρίνετε τη νομοθετική πρωτοβουλία;
 
H νομοθετική πρωτοβουλία είναι προοδευτική και ταυτοχρόνως σέβεται και τις θρησκευτικές ελευθερίες των μουσουλμάνων πολιτών της Θράκης. Το ζήτημα είναι πολιτειακό, με συνέπειες όμως νομικές, κοινωνικές και επιστημονικές. Ως προς το επιστημονικό σκέλος μπορώ να απαντήσω με ασφάλεια ότι η περί Ισλαμικού Δικαίου συζήτηση απασχολεί την τελευταία, τουλάχιστον, δεκαετία εντόνως και πολλά κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και της επονομαζόμενης Δύσης. Κι αυτό διότι, λόγω του μεγάλου πλέον αριθμού ευρωπαίων πολιτών, μεταναστών και προσφύγων μουσουλμάνων το θρήσκευμα, αλλά και μεικτών γάμων, το θέμα του ισλαμικού νόμου επανέρχεται στο δημόσιο χώρο κοσμικών κατά τα άλλα κρατών, με διαφορετικές όμως προϋποθέσεις από αυτές που ισχύουν στα μουσουλμανικά πλειοψηφικώς κράτη. Επανέρχεται δηλαδή σε θέματα που αφορούν στις θρησκευτικές πρακτικές και το οικογενειακό δίκαιο, και για τα οποία δεν υφίσταται σχετική νομική διατύπωση και ρύθμιση στη νομοθεσία των δυτικών χωρών. Ομοίως παρατηρούνται και διαφορετικές στάσεις μεταξύ των δυτικών χωρών απέναντι στη Σαρία, στάσεις οι οποίες υπαγορεύονται από τις ιστορικές, πολιτιστικές, κοινωνικές και νομικές διαφορές μεταξύ των διαφόρων κρατών. Η νοτιοανατολική Ευρώπη αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση, τόσο ως προς την ιστορική παρουσία των μουσουλμάνων στην περιοχή όσο και ως προς τις αναγνωρισμένες «θρησκευτικές μειονότητες», όπως και στην Ελλάδα.
 
Ακολούθως και οι απαντήσεις απέναντι στο θέμα της εφαρμογής ή μη της Σαρία στην Ευρώπη διαχωρίζονται σε νομικές και πολιτισμικές. Οι νομικές είναι αυστηρότερες απέναντι στη Σαρία, διότι προϋποθέτουν το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με όρους νεωτερικούς, και απηχούν τις πολιτικές και εθνικές προτεραιότητες της κάθε χώρας. Αντιθέτως, οι πολιτισμικές απαντήσεις, καλούν στο σεβασμό της θρησκευτικής ιδιοπροσωπίας και ταυτότητας. Στο πλαίσιο αυτό, η εφαρμογή του ισλαμικού νόμου στο θρησκευτικό, οικογενειακό και κληρονομικό δίκαιο συνάδει με το σεβασμό της θρησκευτικής ιδιοπροσωπίας της «μουσουλμανικής μειονότητας» της Δυτικής Θράκης.
 
Οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης φαίνεται πως στην πλειοψηφία τους καταφεύγουν στο ισλαμικό δίκαιο έως σήμερα για θέματα οικογενειακού δικαίου. Αυτό αποτελεί ένα έθος το οποίο βλέπουν πλέον με ενδιαφέρον και άλλα κράτη της Ευρώπης στην προσπάθειά τους, πρώτον, να διασφαλίσουν τόσο τα ανθρώπινα δικαιώματα όσο και τις επιμέρους θρησκευτικές ανάγκες των μουσουλμάνων της επικράτειάς τους, και, δεύτερον, να αποφύγουν τη θρησκευτική ριζοσπαστικοποίηση και τους κινδύνους που ελλοχεύουν από κρυφές και ανεξέλεγκτες εφαρμογές της Σαρία σε ευρωπαϊκές χώρες.
 
Γιατί πιστεύετε δεν υπήρξε ανάλογη πρωτοβουλία πιο παλιά, αφού φαίνεται ότι υπήρχε διακομματική συμφωνία, και γιατί έρχεται τώρα; Υπήρξε πίεση από την ίδια τη μουσουλμανική κοινότητα;
Δεν γνωρίζω αν υπήρξε πίεση από την ίδια τη μουσουλμανική κοινότητα. Βεβαίως, και εντός της μουσουλμανικής κοινότητας υπάρχουν πολλές τάσεις, άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο καθοδηγούμενες από θρησκευτικές επιταγές. Πιθανώς, όλοι όσοι είναι περισσότερο κοσμικοί στο πνεύμα να έχουν και τις ιδεολογικές τους διαφωνίες με την εφαρμογή της Σαρία, του ισλαμικού νόμου. Η πρωτοβουλία, όμως, προωθήθηκε στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία λόγω της υπόθεσης που αφορά σε κληρονομική διαφορά της κας Σαλή, ελληνίδας πολίτη μουσουλμάνας στο θρήσκευμα, με άλλους συγγενείς του θανόντος συζύγου της και η οποία, δια των δικηγόρων της, προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το νομοσχέδιο που υπερψηφίστηκε στη Βουλή, διασφαλίζει έστω και καθυστερημένα, τόσο τα θρησκευτικά δικαιώματα όλων όσοι θέλουν να θρησκεύουν σύμφωνα με τις επιταγές του ισλαμικού νόμου, όσο και αυτών που θέλουν για προσωπικούς και άλλους λόγους να εξαιρούνται της εφαρμογής του ισλαμικού δικαίου. Το εν λόγω νομοσχέδιο μπορεί μάλιστα να αποτελέσει ένα θετικό μοντέλο συζήτησης και για άλλες χώρες. Η προαιρετικότητά του εκφράζει περισσότερο πνεύμα δημοκρατίας παρά αμηχανίας.

Εκλογή ή διορισμός μουφτή; 

Γιατί θεωρείτε ότι η πρόταση εκλογής του μουφτή ξεσήκωσε έντονες αντιδράσεις;
O ιεροδίκης Μουφτής ως δικαστικός λειτουργός ενός κράτους είναι φυσικό να ορίζεται και διορίζεται από το κράτος, έθος το οποίο συνάδει και με τη μουσουλμανική ορθοπραξία. H πρόταση εκλογής του Μουφτή είναι ένα αίτημα κυρίως των τελευταίων δεκαετιών και προέρχεται από ένα μέρος της μουσουλμανικής μειονότητας και όχι από το σύνολό της. Έτσι, το αίτημα της εκλογής του Μουφτή αποτελεί πάγια πολιτική θέση της Τουρκίας, η οποία επιδιώκει με την εργαλειοποίηση της θρησκείας να ελέγχει και το θρησκευτικό καθοδηγητή, τον Μουφτή-ιεροδίκη και κατ’ επέκταση την κοινότητα. Θα πρόσθετα ότι το θέμα του Μουφτή είναι σημαντικό στο βαθμό που επηρεάζει την πρόοδο των μελών της μουσουλμανικής κοινότητας, όπως σημαντικός είναι ο ρόλος του κάθε «καθοδηγητή», πολιτικού ή θρησκευτικού, και απηχεί το επίπεδο της κοινωνίας της οποίας είναι μέλος.
 
Παρατηρούμε εν γένει προκατάληψη κατά του Ισλάμ. Κατά τη συζήτηση για τη Σαρία διατυπώθηκαν από κάποιους αρνητικοί σχολιασμοί, αντιδιαστέλλοντάς την εμμέσως με την χριστιανική ορθοδοξία. Αλήθεια πόσο απέχουν, κατά τη γνώμη σας, όσον αφορά την προοδευτικότητα και την ελευθερία οι δύο θρησκείες;
Θα μπορούσαν τα επιχειρήματα να είναι ποικίλα τόσο από χριστιανούς όσο και από μουσουλμάνους υπέρ της μίας ή της άλλης πλευράς. Τόσο ο Χριστιανισμός όσο και το Ισλάμ την εποχή της εμφάνισής τους ήταν κομιστές ενός «προοδευτικού» μηνύματος. Ως θεσμοθετημένες, όμως, θρησκείες στο πέρασμα των αιώνων είναι φορείς κυρίως παραδοσιακών αξιών με πολλές αναφορές στο παρελθόν, από τις οποίες τρέφονται και ποικίλες ζηλωτικές και φονταμενταλιστικές αντιλήψεις. Ο Χριστιανισμός, βέβαια, διαποτισμένος από το ελληνικό πνεύμα, υπερέβη σε μεγάλο βαθμό το γράμμα της τήρησης του «νόμου». Το Ισλάμ, στην επίσημη έκφρασή του, παρέμεινε πιστό στο γράμμα της τήρησης του «νόμου», εκφραστής του οποίου είναι ακριβώς ο ισλαμικός νόμος. Πέραν όμως των θρησκευτικών διαφορών, η κύρια διαφορά είναι πολιτειακή και κοινωνική. Οι κοινωνίες της Δύσης έπαψαν να είναι παραδοσιακές σε μεγάλο βαθμό, να εξαρτώνται, δηλαδή, τα κοινωνικά και άλλα ήθη, όπως η παιδεία και η πολιτική από τη θρησκεία, κυρίως από την εποχή του Διαφωτισμού και εντεύθεν. Στα μουσουλμανικά πλειοψηφικώς κράτη το Ισλάμ παραμένει σήμερα το μακρύ χέρι της εξουσίας, με επιπτώσεις σε αυτό που οι δυτικές κοινωνίες ονομάζουν «προοδευτικότητα» και ελευθερία. Και στην Αίγυπτο όμως, όπως και σε πολλές άλλες χώρες της αραβικής χερσονήσου, συντελέστηκε στα τέλη του 19ου-αρχές 20ου αιώνα η επονομαζόμενη «Αφύπνιση-Νάχντα». Μόνον που το πρόταγμά της ήταν η υπεράσπιση της ιδιοπροσωπίας των Αράβων στην επέλαση της Δύσης, δια της αποικιοκρατίας στα εδάφη τους, κάνοντας χρήση της θρησκείας και δίνοντας τροφή στη γέννηση και του πολιτικού Ισλάμ. 

Η εκπαίδευση είναι το κλειδί 

Το ζητούμενο το κράτος, και οι λειτουργίες του, να είναι ουδετερόθρησκο στην Ελλάδα αφορά κυρίως το ρόλο της ορθόδοξης εκκλησίας. Προς εκείνη την πλευρά, ποιες κινήσεις πρέπει να γίνουν, ώστε η κάθε θρησκεία να αποτελεί ατομικό δικαίωμα, και όχι επιβολή;
Στην Ελλάδα η ορθόδοξη πίστη δεν είναι επιβεβλημένη, ούτως ή άλλως ο κάθε έλληνας πολίτης, συμπεριλαμβανομένου και του μη ορθόδοξου χριστιανού, μπορεί να τελεί πολιτικό γάμο ή να συνάπτει πλέον και σύμφωνο συμβίωσης, κ.λπ. Σε ευρύτερη οπτική, η θρησκευτική ταυτότητα στην Ελλάδα δεν αποτελεί αιτία αποκλεισμού και διακρίσεων σε κανένα επίπεδο. Αποτελεί ένα έθος, μια παράδοση, πάνω στην οποία στηρίχθηκε η ιδιοπροσωπία των περισσοτέρων Ελλήνων και οικοδομήθηκε σε μεγάλο βαθμό το σύγχρονο ελληνικό κράτος. Αυτό που χρειάζεται από εκκλησιολογικής πλευράς είναι η εκκλησία σήμερα να αφουγκραστεί τον σύγχρονο άνθρωπο και τις ανάγκες του και να μπορέσει να προσφέρει πνευματική ανάταση σε όποιον την αναζητά. Αυτό βέβαια χρειάζεται και πεπαιδευμένο ιερατείο και παιδεία γενικότερα. Το ίδιο και από την πλευρά της πολιτικής. Δεν μπορεί η εκκλησία να αποτελεί έναν τόπο άσκησης χαμηλού επιπέδου πελατειακών σχέσεων. Η συζήτηση για το ουδετερόθρησκο κράτος είναι επίσης περίπλοκη και απηχεί εν πολλοίς τις ανάγκες και τις ιστορικές πραγματικότητες της κάθε χώρας. Δεν νομίζω, λοιπόν, ότι η Ελλάδα θα γίνει ποτέ ουδετερόθρησκη όπως η Γαλλία, και κατά τη γνώμη μου δεν είναι αυτό το ζητούμενο, ούτως ή άλλως και στη Γαλλία το μοντέλο αυτό είναι πλέον παρωχημένο και δεν μπορεί να παρακολουθήσει τις σύγχρονες κοινωνικές απαιτήσεις. Αντιθέτως, η γνωριμία στην Ελλάδα και μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος με την ορθοδοξία, αλλά και με τις άλλες θρησκείες, αποτελεί κλειδί για την ορθή σχέση ενός σύγχρονου κράτους με τους πολίτες του.
 
Πηγή: www.epoxi.gr

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.