Κωστας Καβανοζης «Οταν γραφεις, προσπαθεις παντα κατι να διασωσεις»

«Όλα τα πρόσωπα του μυθιστορήματος υπήρξαν, όλα τα λόγια ειπώθηκαν και όλα τα γεγονότα συνέβησαν»

Το νέο βιβλίο του Κομοτηναίου συγγραφέα και εκπαιδευτικού κ. Κώστα Καβανόζη παρουσιάζουν σήμερα ο Παρατηρητής της Θράκης, ο Σύλλογος Εβριτών Ροδόπης, το Εργαστήριο Γλωσσολογίας «+ΜόρΦωΣη» του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του ΔΠΘ, το βιβλιοπωλείο «Δημοκρίτειο» και οι εκδόσεις Πατάκης.
 
Ο λόγος για το «Τυχερό» που δανείζεται το όνομά του από τον τόπο καταγωγής του συγγραφέα το Τυχερό Έβρου αλλά και από το «τυχερό» ή αλλιώς την μοίρα των ηρώων του βιβλίου, που δεν είναι άλλοι από την στενή του οικογένεια, τον θείο του, Βαγγέλη Βολοβότση, ο οποίος βρέθηκε στο Τυχερό μετά την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης το 1922 και από εκεί… στην Ουγγαρία για να επιστρέψει στην Ελλάδα μόλις το 1981, όπου και έκλεισε τον παρατεταμένο κύκλο της πολιτικής του εξορίας.
 
Ένα μυθιστόρημα με το οποίο ο συγγραφέας επιχειρεί να ανασυστήσει την ιστορία των προγόνων του, όπως τις κατέγραψε μέσα από προφορικές μαρτυρίες, αποκόμματα εφημερίδων, κρατικά έγγραφα και πολλά άλλα και τα οποία παραθέτει αυτούσια μέσα στο βιβλίο,  «μυθοποιώντας την πραγματικότητα» όπως έγραψε ο βιβλιοκριτικός Βαγγέλης Χατζηβασιλείου.
 
Ο λόγος για το πέμπτο βιβλίο του Κομοτηναίου συγγραφέα που θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει «συνέχεια» του «Χαρτόκουτου» ως προς την αυτοβιογραφική του ταυτότητα.
 
Ο Κώστας Καβανόζης με αφορμή την σημερινή παρουσίαση του «Τυχερό» μίλησε στο «Ράδιο Παρατηρητής 94fm» και στην Νατάσσα Βαφειάδου.
 
Ο λόγος στον ίδιο…
 
ΠτΘ: Να ξεκινήσουμε από τον τίτλο του νέου σας βιβλίου. «Τυχερό». Από πού δανειστήκατε τον τίτλο αυτό και γιατί τον επιλέξατε;
Κ.Κ.:
Ο τίτλος έχει διττή σημασία. Είναι το χωριό που πατέρα μου, το χωριό από το οποίο κατάγομαι, το Τυχερό Έβρου. Ένα χωριό που συναισθηματικά είμαι ιδιαιτέρως δεμένος, μολονότι δεν έχω ζήσει εκεί, ωστόσο η επαφή μου είναι πολύ συχνή. Από τη μια λοιπόν είναι το Τυχερό, το χωριό του πατέρα μου, το οποίο είναι ένα χωριό προσφύγων, ανθρώπων που ήρθαν από την Ανατολική Θράκη το '22, σχεδόν αποκλειστικά, και επιπλέον το όνομά του παίζει και με την έννοια της τύχης, του τυχερού με την έννοια της μοίρας, αυτό που περιμένει στη ζωή του ο κάθε άνθρωπος. Αυτό έχει να κάνει με την ίδια την ιστορία, όπως εκτυλίσσεται μέσα στο βιβλίο. 

«Ήταν εξαρχής στοίχημά μου να συμπλέξω την πραγματικότητα με την μυθοπλασία» 

ΠτΘ: Πρόκειται για ένα βιβλίο που εφορμάται από τις μαρτυρίες της οικογένειας του θείου σας, ο οποίος είναι και το κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας, τον Βαγγέλη Βολοβότση, ο οποίος γεννήθηκε πριν την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης. Ένα πρόσωπο που μας συγκίνησε ιδιαιτέρως, καθότι βλέπουμε την ιστορία των παππούδων μας και όλα αυτά τα στοιχεία περιπλέκονται και με τα μυθοπλαστικά στοιχεία της αφήγησης που εμπεριέχονται…
Κ.Κ.:
Μυθοπλασία δεν υπάρχει στο βιβλίο, δηλαδή δεν υπάρχουν επινοημένα στοιχεία μέσα, με τη στενή έννοια. Αν ανοίξει κανείς το βιβλίο στη δεύτερη, τρίτη σελίδα, διαβάζει ότι όλα τα πρόσωπα του μυθιστορήματος υπήρξαν, όλα τα λόγια ειπώθηκαν και όλα τα γεγονότα συνέβησαν, πράγμα το οποίο είναι αληθινό. Το υλικό μου ήταν καθαρά ντοκουμέντα, μαρτυρίες και πράγματα που είχα μάθει από όλους αυτούς τους ανθρώπους που δέχτηκαν να με βοηθήσουν και από τα αρχεία που ανέτρεξα για έρευνα. Από κει και πέρα το θέμα ήταν πώς όλα αυτά θα τα συνθέσω για να δώσω την αληθινή αυτή ιστορία. Η μυθοπλασία αν υπάρχει λοιπόν υπάρχει μόνο σε αυτό το σημείο, δηλαδή στον τρόπο με τον οποίο αυτά συμπλέκονται, και στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται. Ήταν εξαρχής το στοίχημα που είχα βάλει με τον εαυτό μου, να συμπλέξω την πραγματικότητα, αυτό που όντως συνέβη, με τη μυθοπλασία. Γι' αυτό και το βιβλίο ονομάστηκε μυθιστόρημα. Ήταν μια συνειδητή επιλογή. Είναι καθαρά λογοτεχνία, μόνο που είναι λογοτεχνία η οποία «παίζει» πάρα πολύ με την έννοια του ντοκουμέντου και του πραγματικού, με τον περιορισμό του συγγραφέα να μην επινοήσει κάτι.
 
ΠτΘ: Η παρουσία του βιβλίου σας έρχεται μετά από ένα τριήμερο, κατά το οποίο στην Κομοτηνή διοργανώθηκε το Σεμινάριο Προφορικής Ιστορίας, όπου αναδείχθηκε η αξία της προφορικής ιστορίας, μεταξύ άλλων και για τη διάσωση της ιστορίας ενός τόπου. Στο «Τυχερό» κάνατε ακριβώς αυτό, δηλαδή καταγράψατε προφορικές μαρτυρίες της ιστορίας των προγόνων σας. Πώς δουλέψατε στην κατεύθυνση αυτή;
Κ.Κ.:
Την ιστορία αυτή του αδελφού της γιαγιάς μου, την ήξερα από μικρός. Τον είχα γνωρίσει στην ηλικία των 15 περίπου ετών και ήξερα την ιστορία που τον συνόδευε. Ο άνθρωπος αυτός βρέθηκε εξόριστος στην Ουγγαρία μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου, ξαναγύρισε το '81, έκανε δώδεκα χρόνια να ξανανταμώσει με τη γυναίκα και τον γιό του. Ουσιαστικά χάθηκαν. Την ιστορία την ήξερα και με είχε σημαδέψει από μικρό παιδί. Όταν κάποια στιγμή ήρθε η ώρα να τη γράψω, δεν ξέρω πώς λήφθηκε αυτή η απόφαση, ξεκίνησα να ασχολούμαι και απευθύνθηκα πρώτα σε κάποιους κοντινούς μου συγγενείς που ήταν μεγαλύτερης ηλικίας και θυμόνταν καλύτερα κάποια πράγματα. Μετά ο ένας με πήγαινε στον άλλον. Αυτό το πράγμα ήταν πάρα πολύ γοητευτικό. Βρέθηκα να κυνηγάω στην κυριολεξία ανθρώπους που τους γνώριζα για πρώτη φορά στη ζωή μου, και να τους εντοπίζω σε απίθανα σημεία. Ταξίδεψα στην Ουγγαρία, στη Χαλκιδική, στην Ελλάδα, σε πολλά σημεία, και βρέθηκα επίσης να ψάχνω μανιωδώς εφημερίδες και αρχεία. Στη Βουλή τις εφημερίδες, βρέθηκα μέχρι και στην ιατροδικαστική υπηρεσία Αθηνών, γιατί χρειαζόμουν στοιχεία για το πρώτο αεροπορικό δυστύχημα στην Ελλάδα της Ολυμπιακής Αεροπορίας το 1959, κλπ. 

«Η μυθοπλασία στο “Τυχερό” έγκειται στον τρόπο διαχείρισης των στοιχείων που είχα» 

ΠτΘ: Τόσο στο κομμάτι των προφορικών συνεντεύξεων, όσο και τα ντοκουμέντα που αναφέρετε, τις εφημερίδες, τα βιβλία, τα κρατικά έγγραφα τα οποία χρησιμοποιήσατε, είτε στην περίπτωση του αεροπορικού δυστυχήματος της Ολυμπιακής είτε άλλων, τα παρουσιάζετε και τα μεταφέρετε αυτούσια στο χαρτί…
Κ.Κ.:
Φυσικά. Δεν μπορούσαν να μπουν όλα. Έγινε μια αυστηρή επιλογή και επίσης ορισμένα τέθηκαν αποσπασματικά. Σε αυτό το σημείο έγκειται και η μυθοπλασία. Ο τρόπος με τον οποίο θα παρατάξεις τα στοιχεία που έχεις στη διάθεσή σου, αλλά και η επιλογή που θα κάνεις, αυτομάτως καθορίζει και τη ματιά σου πάνω σε αυτά και καθορίζει και τον τρόπο που θα δώσεις στην ιστορία. Να τα ξεδιαλέξω, να δω τι θα κρατήσω, πώς θα τα συνδυάσω όλα αυτά τα πράγματα, που φαινομενικώς δεν συνδυάζονται μεταξύ τους, έτσι ώστε να δώσουν ένα σύνολο. Ένα δεύτερο στοίχημα που είχα βάλει και στο οποίο δούλεψα πολύ, ήταν με τι γλώσσα όλα αυτά θα μπορούσα να τα δέσω, γιατί είναι γλωσσικά ετερόκλητα μεταξύ τους στοιχεία. Υπάρχουν ντοκουμέντα σε καθαρεύουσα, έχουν λαϊκή γλώσσα, ενώ έχουμε και την προφορικότητα των μαρτυριών, των συνεντεύξεων. Όλα αυτά τα πράγματα έπρεπε να δέσουν με μια γλώσσα αφηγηματική, η οποία δεν ήταν αυτονόητη ότι θα υπήρχε και δούλεψα πολύ και σε αυτό το κομμάτι.
 
ΠτΘ: Ως προς τη γλώσσα, ότι κρατήσατε αυτούσια τη γλώσσα των προφορικών μαρτυριών, ως ένα φόρο τιμής στα πρόσωπα, τις καταστάσεις, αλλά και στην παράδοση και την ιστορία των ανθρώπων αυτών και του τόπου;
Κ.Κ.:
Δεν είχα την πρόθεση να απονείμω κάποια τιμή σε κάποιον. Όλο το στοίχημα ήταν να μπορέσω να τα δώσω όλα κατά το δυνατόν ανέγγιχτα και ήθελα αυτή τη γλώσσα που υπάρχει καταγεγραμμένη μέσα στις μαρτυρίες, να μπορέσω να την περάσω με κάποιον τρόπο στο κείμενο. Επομένως το κείμενο έπρεπε να αλλάξω και να προσαρμόσω, και όχι τη μαρτυρία. Αν καταφέρνω να αποδώσω και φόρο τιμής, χαίρομαι που το ακούω. 

«Η ιστορία του βιβλίου ξεκινά από το εξώφυλλο» 

ΠτΘ: Τα πρόσωπα στο εξώφυλλο του βιβλίου είναι τα πρόσωπα τα οποία εμπεριέχονται και στο βιβλίο; Είναι μια ιστορία που ξεκινάει από το εξώφυλλό της;
Κ.Κ.:
Ακριβώς έτσι. Ξεκινάει από το εξώφυλλο. Δεν γνώριζα την ύπαρξη της φωτογραφίας που χρησιμοποίησα εν τέλει και τώρα την έχω στο γραφείο μου. Όλα τα χρόνια που έγραφα την είχα και την έβλεπα, συνομιλούσα με αυτούς τους ανθρώπους. Είναι τα πραγματικά πρόσωπα και ήθελα ακριβώς το βιβλίο να ξεκινάει από το εξώφυλλο. Μάλιστα σε δύο σημεία μέσα στο βιβλίο αναφέρομαι στη φωτογραφία αυτή, η οποία κρύβει ένα μυστικό, το οποίο το ανακαλύπτει κανείς προς το τέλος του βιβλίου. Δεν είναι αυτό που φαίνεται εκ πρώτης όψεως. 

«Οι ήρωες έζησαν σε εποχές ιστορικά ενδιαφέρουσες, αλλά το τίμημα στις προσωπικές τους ζωές ήταν πάρα πολύ μεγάλο» 

ΠτΘ: Είπατε ότι ο τίτλος έχει διττή σημασία, πέρα της ονομασίας του χωριού του Τυχερού Έβρου, έχει να κάνει και με το πεπρωμένο των ανθρώπων τους οποίους περιγράφετε και τη ζωή των οποίων αφηγείστε. Τελικά αυτό ήταν το πεπρωμένο των ανθρώπων εκείνης της εποχής;
Κ.Κ.:
Το στοίχημα κάθε λογοτεχνικού έργου είναι αυτό. Δεν πρέπει να αφορά μόνο τον συγγραφέα που το γράφει, ούτε μόνο τους ήρωες, είτε είναι πραγματικοί είτε όχι. Πρέπει να αφορά και να μπορεί ο καθένας να βρει πράγματα δικά του. Είναι ευτύχημα όταν ένας συγγραφέας ακούει ότι ο αναγνώστης βρήκε δικά του πράγματα μέσα στο βιβλίο. Τα συγκριμένα άτομα δεν ξέρω αν ήταν τυχερά ή άτυχα. Πολύ εύκολα θα μπορούσα να πω άτυχα, εφόσον η ζωή τους σημαδεύτηκε από τραγικά γεγονότα, αλλά είχαν και το «προνόμιο», αυτό που λένε «να μην δώσει ο Θεός να ζήσεις», σε ενδιαφέρουσες εποχές. Δηλαδή έζησαν σε εποχές ιστορικά ενδιαφέρουσες μεν, αλλά το τίμημα στις προσωπικές ζωές αυτών των ανθρώπων ήταν πάρα πολύ μεγάλο. Αυτή τη ματαιότητα με την οποία μπλέχτηκαν και για την οποία πάλεψαν, αυτή τη μοίρα που θέλησαν να ξεφύγουν, ήθελα να την αποτυπώσω μέσα στις σελίδες του βιβλίου. Να δώσω το μάταιο όλου αυτού του αγώνα μέσα από την τραγικότητά του.
 
ΠτΘ: Διαβάζοντας το «Τυχερό» θεώρησα πως πρόκειται για ένα βιβλίο που αποτελεί συνέχεια, ως προς την καταγραφή βιωματικών σας εμπειριών, του «Χαρτόκουτο».  Είναι μια συνειδητή επιλογή σας ή τελικά είναι το δικό σας «τυχερό» η δική σας μοίρα, να διασώσετε την μνήμη;
Κ.Κ.:
Όταν γράφεις προσπαθείς κάτι να διασώσεις. Έχεις αυτή την ψευδαίσθηση. Τελικά τίποτα δεν διασώζεται. Απολύτως τίποτα σε βάθος  χρόνου. Συνειδητά ή ασυνείδητα γι' αυτό παλεύω κι εγώ, όπως και κάθε άνθρωπος που φυλάει αναμνήσεις, αναμνηστικά αντικείμενα, κλπ. Δεν είναι και πολύ διαφορετικό σε τελική ανάλυση.
 
Όσον αφορά τις συγγραφικές μου προθέσεις, δεν επιλέγω από την αρχή να γράψω κάτι συγκεκριμένο. Το αφήνω να έρθει μόνο του. Τώρα δεν ξέρω ποιο θα είναι το επόμενο βήμα μου. Ξέρω όμως ότι αυτό κάποια στιγμή θα έρθει και θα με πάει μόνο του. Σίγουρα υπάρχει μια συνέχεια από το  «Χαρτόκουτο»,  αλλά αυτή τη συνέχεια την είδα κι εγώ εκ των υστέρων. Δεν το ήξερα. 

«Με ενδιαφέρει η αλήθεια του μυθιστορήματος και όχι το ιστορικό παρελθόν» 

ΠτΘ: Οι προφορικές μαρτυρίες και η αποτύπωσή τους στο χαρτί, ακόμα και σε ένα πλαίσιο λογοτεχνικό ή μυθιστορηματικό, εμπεριέχει πάντα τον κίνδυνο της αμφισβήτησης των όσων καταγράφονται από όσους στη συνείδησή τους εμπλέκουν τα ζητήματα ιστορίας με τη λογοτεχνία. Μέχρι στιγμής τουλάχιστον, έχετε συναντήσει, είτε και από μέλη της οικογένειάς σας ακόμα,  αμφισβήτηση των όσων καταγράφετε;
Κ.Κ.:
Αυτό που κυρίως έχω συναντήσει και με χαροποιεί πάντα, είναι ότι με πιάνουν άνθρωποι και μου δίνουν κι άλλες πληροφορίες, τις οποίες δεν ήξερα, όταν έγραφα το βιβλίο. Ο στόχος ενός μυθιστορήματος δεν είναι η ιστορική αλήθεια. Σε καμία περίπτωση. Δεν προβάλλω με αυτό το έργο αξιώσεις μιας αντικειμενικής ή επιστημονικής ιστορικής εξιστόρησης. Εμένα με ενδιαφέρει η αλήθεια του μυθιστορήματος, η οποία δεν έχει να κάνει με την πραγματική αλήθεια την οποία βιώνουμε ή το ιστορικό παρελθόν, αλλά με ενδιαφέρει αυτή η αλήθεια του μυθιστορήματος, αυτό δηλαδή το μυθιστορηματικό πρόσωπο και τα όσα ζει μέσα στο βιβλίο, να είναι πλασμένα μόνο από πραγματικά βιώματα. Αυτό είχα στο νου μου εξ αρχής.

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.