Ο κ. Benjamin Hendrickx, εκ των πλεον επιφανων μεσαιωνολογων και αφρικανολογων της εποχης μας

Επίτιμος Διδάκτορας του ΤΙΕ της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του ΔΠΘ - Σφράγισε με την ακαδημαϊκή του δραστηριότητα την εξέλιξη της έρευνας για τη λατινοκρατία στο Βυζάντιο, αλλά και τις Αφροβυζαντινές και Νεοελληνικές σπουδές στο Βέλγιο και ιδιαίτερα στη Νότια Αφρική

Μια πολύ μεγάλη ημέρα ήταν η προχθεσινή για το Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, καθώς ο επιφανής διεθνώς μεσαιωνολόγος και αφρικανολόγος της εποχής μας, ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Γιοχάνεσμπουργκ κ. Benjamin Hendrickx, «ένας επιστήμονας που καθόρισε την πορεία των μεσαιωνικών και βυζαντινών σπουδών τις τελευταίες δεκαετίες και που σφράγισε με την ακαδημαϊκή του δραστηριότητα την εξέλιξη της έρευνας για τη λατινοκρατία στο Βυζάντιο, αλλά και τις Αφροβυζαντινές και Νεοελληνικές σπουδές στο Βέλγιο και ιδιαίτερα στη Νότια Αφρική», όπως ανέφερε στον Έπαινο του Τιμώμενου ο αν. Καθηγητής του Τμήματος κ. Γεώργιος Τσιγάρας, ανακηρύχθηκε Επίτιμος Διδάκτοράς του.
 
Μια ιδιαίτερα σημαντική στιγμή για το Τμήμα και για τα ελληνικά γράμματα, εφόσον με την ανακήρυξη του κ.Hendrickx σε Επίτιμο Διδάκτορα του Πανεπιστημίου μας, και λαμβάνοντας αφορμή από το κορυφαίο επιστημονικό του έργο και την έδρα των ερευνών του, τη μεγάλη αφρικανική ήπειρο, τη «Μαύρη Ήπειρο», αυτό μας υπενθυμίζει νοήματα ξεχασμένα όπως το οικουμενικό πνεύμα του Βυζαντινού Πολιτισμού που δεν διαχύθηκε μόνον στην περιοχή πέριξ του Νείλου, όπως οι περισσότεροί μας υποθέτουμε, αλλά και σε άλλες περιοχές της Αφρικής −στη Νουβία, (το σημερινό Σουδάν), στην Αιθιοπία και αλλού−, και κυρίως ανοίγει διάπλατα έναν «εναλλακτικό» επιστημονικό δρόμο που περνά μέσα από τους μύθους και τον προφορικό πολιτισμό των φυλών της Αφρικής που έχουν πολλά ακόμη να προσφέρουν στον «κλειστό» μέχρι πρότινος ευρωποκεντρικό επιστημονικό  σύστημα.
 
Η διαδικασία της Επιτιμοποίησης ακολούθησε το γνωστό τυπικό, παρούσης της νυν αντιπρυτάνεως Ακαδημαϊκών Θεμάτων κ. Ζωής Γαβριηλίδου, της Κοσμήτορος της ΣΚΑΣ κ. Πηνελόπης Καμπάκη-Βουγιουκλή, του Προέδρου του ΤΙΕ κ. Μανόλη Βαρβούνη, ενώ της τελετής Επιτιμοποίησης προηγήθηκε ημερίδα του ΤΙΕ με θέμα: «Η συνάντηση του Βυζαντίου με τη Δύση. Όψεις ιστορίας και πολιτισμού».
 
Από την τελετή της Επιτιμοποίησης παραθέτουμε το μεγαλύτερο μέρος του Επαίνου προς τον Τιμώμενο που υπογράφει, και εκφώνησε κατά τη διάρκεια της τελετής, ο αν. Καθηγητής του ΤΙΕ κ. Γιώργος Τσιγάρας, −προσθέτοντας χάριν ευκολίας της ανάγνωσης υποτίτλους− προκειμένου να αναδειχθούν πτυχές από το κορυφαίο επιστημονικό έργο του Τιμώμενου Καθηγητή, καθώς και εμμέσως η μεγάλη συνεισφορά του στα ελληνικά γράμματα της βυζαντινής εποχής αλλά και των νεότερων χρόνων, καθώς ο κ. Hendrickx ασχολήθηκε όχι μόνον με το Βυζάντιο και τη Φραγκοκρατία, αλλά και με τα αρχεία της ελληνικής παροικίας του Γιοχάνεσμπουργκ και είναι προσωπικός φίλος του δικηγόρου του Νέλσον Μαντέλα Γεώργιου Μπίζου. 

Γεώργιος Τσιγάρας, αν. Καθηγητής ΤΙΕ «Με έργο πολυσύνθετο και πολυεπίπεδο, το οποίο διακρίνεται για την πληρότητα και τη συνέπεια του, ο Hendrickx δίνει στον ιστορικό του μεσαιωνικού ελληνισμού πολύτιμες συμβολές» 

«[…] Σας είναι ασφαλώς γνωστό ότι χρειάζονται πολλά λόγια για να τιμηθεί ένας μελετητής και πνευματικός άνθρωπος, όταν μάλιστα αυτός δε μας έχει δώσει αρκετά έργα ή όταν αυτά δεν είναι πειστικά σημαντικά και ολοκληρωμένα. Στην περίπτωση όμως του τιμώμενου σήμερα Καθηγητή Benjamin Hendrickx δεν χρειάζονται πολλά λόγια, αφού τα έργα του –υπολογίζονται σε τέσσερις εκατοντάδες– όχι μόνο είναι σημαντικά και ουσιαστικά, αλλά αναφέρονται σε καθοριστικά γεγονότα της ιστορίας και των θεσμών στο ύστερο Βυζάντιο, στις σχέσεις των αφρικανικών λαών με το Βυζάντιο, στη μεταβυζαντινή εποχή αλλά και στη νεοελληνική ιστορία και τη λογοτεχνία καθώς και την ιστορία των ιδεών. 

Η ευρύτατη παιδεία του Benjamin Hendrickx και η ενασχόλησή του με τόσα επιστημονικά πεδία έχει την αφετηρία της στο πνευματικό και πολιτιστικό περιβάλλον των Κάτω Χωρών 

Αυτή η πράγματι ευρύτατη παιδεία του Benjamin Hendrickx και η ενασχόλησή του με τόσα επιστημονικά πεδία έχει την αφετηρία της στην καταγωγή του και στις σπουδές του στο περίφημο ρωμαιοκαθολικό πανεπιστήμιο της Louvain, κυρίως όμως στο πνευματικό και πολιτιστικό περιβάλλον των Κάτω Χωρών με τη σπουδαία ανθρωπιστική παράδοση που καλλιεργήθηκε από την Αναγέννηση και τη Μεταρρύθμιση μέχρι και την εποχή μας.
 
Ο Benjamin Hendrickx γεννήθηκε στο Βέλγιο και φοίτησε σε κλασικό σχολείο, στο Κολλέγιο του Άγιου Στανισλάβου στην Αμβέρσα, αποκτώντας έτσι στέρεη παιδεία στα αρχαία ελληνικά και στα λατινικά. Στη συνέχεια, με υποτροφία του Βελγικού κράτους, σπούδασε Αρχαία Ιστορία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Louvain, και αργότερα ειδικεύτηκε στην Ανατολική Χριστιανική Πατρολογία στο ίδιο πανεπιστήμιο. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού Διπλώματος στην Ιστορία και τον Βυζαντινό Πολιτισμό των πανεπιστημίων της Louvain και των Παρισίων. Την περίοδο αυτή ασχολήθηκε με το τυπικό της στέψης του βυζαντινού αυτοκράτορα με βάση τις βιογραφίες των αυτοκρατόρων που συνέγραψαν ο Σουητώνιος και οι Scriptores Historiae Augustae, διερευνώντας έτσι τις απαρχές του τυπικού αυτού στον αρχαίο κόσμο.
 
Το 1960 ο Benjamin Hendrickx ενθουσιασμένος από τις μεσαιωνικές και βυζαντινολογικές σπουδές του έρχεται στη Θεσσαλονίκη. Το ταξίδι αυτό θα καθορίσει την προσωπική και την ακαδημαϊκή του ζωή. Ήλθε στη Θεσσαλονίκη σε μια εποχή που η πόλη αυτή αποτελούσε κέντρο των βυζαντινών σπουδών. Στη Φιλοσοφική Σχολή δίδασκαν τότε οι βυζαντινολόγοι καθηγητές οι γερμανοτραφείς Ιωάννης Καραγιαννόπουλος Βυζαντινή Ιστορία και ο Στυλιανός Πελεκανίδης Βυζαντινή Αρχαιολογία καθώς και ο γαλλομαθής Εύδοξος Τσολάκης Φιλολογία. Την ίδια εποχή στη Θεολογική Σχολή ο Παναγιώτης Χρήστου είχε αρχίσει ήδη να θεμελιώνει τις πατερικές σπουδές. Σ' αυτό το πνευματικό και επιστημονικό περιβάλλον ο νεαρός Benjamin Hendrickx γνωρίζει τη βυζαντινολόγο και ανθρωπολόγο σύζυγο του Θέκλα Σανσαρίδου με την οποία στη συνέχεια απέκτησε τρία τέκνα. Μαζί της θα συνεργαστεί σε επιστημονικό επίπεδο προσφέροντας μας καίριες μελέτες για το ύστερο Βυζάντιο. Εγγράφεται στη Φιλοσοφική Σχολή, που εκπονεί τη δεύτερη διατριβή του υπό την επίβλεψη του αείμνηστου καθηγητή Ιωάννη Καραγιαννόπουλου και το 1970 αναγορεύεται μετ' επαίνων διδάκτορας Φιλοσοφίας με αντικείμενο της ερευνάς του τους πολιτικούς και στρατιωτικούς θεσμούς της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινουπόλεως. Ομολογουμένως, η διατριβή αυτή άνοιξε νέους δρόμους στη διερεύνηση της ιστορίας των θεσμών της λατινοκρατίας στον ελλαδικό χώρο τόσο για τους νεότερους ερευνητές όσο και για τον ίδιο τον τιμώμενο, ο όποιος μερικά χρόνια αργότερα δημοσίευσε έναν σπουδαίο κατάλογο εγγράφων των λατίνων αυτοκρατόρων της Κωνσταντινούπολης από το 1204 έως το 1261/1272. 

Η διερεύνηση της ιστορίας της Φραγκοκρατίας 

Θα σταθώ ακόμη στην προσφορά του Benjamin Hendrickx στη διερεύνηση της ιστορίας της Φραγκοκρατίας, που πέρα από τα μεγάλα έργα του για τις βυζαντινολογικές σπουδές, όπως αυτό που ανέφερα ήδη, δημοσίευσε δεκάδες μελέτες σε επιστημονικά περιοδικά. Επιστήμων με στέρεη παιδεία στα αρχαία και νέα ελληνικά καθώς και στα λατινικά, ασχολήθηκε τόσο με γενικά θεωρητικά προβλήματα της φραγκοκρατίας και του νεότερου ελληνισμού όσο και με συγκεκριμένα προβλήματα ιστορίας και πολιτισμού που βοήθησαν το μεγάλο, το ευρύ κοινό να πλησιάσει καλύτερα και να κατανοήσει πιο ουσιαστικά καθοριστικές για τον Ελληνισμό περιόδους και πτυχές της ιστορίας του. Ο Benjamin Hendrickx στράφηκε από νωρίς στη μελέτη της λατινικής αυτοκρατορίας και των θεσμών της και μας έδειξε τις επιδράσεις που αυτή δέχτηκε από την εθιμοτυπία της βυζαντινής αυλής. Με το έργο του «Οι πολιτικοί και στρατιωτικοί θεσμοί της Λατινικής Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινουπόλεως» ο Benjamin Hendrickx ανέδειξε νέες πτυχές της ιστορίας της Φραγκοκρατίας στον ελληνικό χώρο και άνοιξε νέους δρόμους στην έρευνα της λατινοκρατίας. 

Ως τακτικός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Γιοχάνεσμπουργκ προώθησε τις Νεοελληνικές Σπουδές στην Αφρική και την εκμάθηση της Νέας Ελληνικής γλώσσας 

Μια ακόμη πτυχή της μακράς ακαδημαϊκής του σταδιοδρομίας αποτελεί το σημαντικό έργο που επιτέλεσε κατά την υπερτριακονταετή διδασκαλία του ως τακτικός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Γιοχάνεσμπουργκ. Η εγκατάσταση του το 1971 στη Νότια Αφρική είναι καθοριστική για την περαιτέρω πορεία του Hendrickx. Ίδρυσε στο Γιοχάνεσμπουργκ το Ινστιτούτο Αφροελληνικών Σπουδών και με τη διδασκαλία του στο πανεπιστήμιο συνέβαλε αποφασιστικά στην προώθηση των Νεοελληνικών Σπουδών στην Αφρική και στην εκμάθηση της Νέας Ελληνικής γλώσσας από πλήθος φοιτητών σε προπτυχιακό επίπεδο. Με τη διδασκαλία και την κοινωνική του δραστηριότητα προώθησε σε μεγάλο βαθμό τη διάδοση του αρχαίου, μεσαιωνικού, νεότερου και σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού και κυρίως με το επιστημονικό του κύρος αλλά και την αγάπη του για τον μεσαιωνικό και νεότερο Ελληνισμό ενέπνευσε πολλούς νέους επιστήμονες να ασχοληθούν με την έρευνα της βυζαντινής και νεότερης ελληνικής ιστορίας, την ιστορία της Φραγκοκρατίας στην Ελλάδα, την ιστορία των Ελληνικών Κοινοτήτων της Διασποράς στην αφρικανική ήπειρο καθώς και τις σχέσεις του Ελληνισμού με την Αφρική. Ως επιβλέπων καθηγητής καθοδήγησε εξήντα μεταπτυχιακές και διδακτορικές διατριβές, εκ των όποιων πέντε έλαβαν την ανώτατη διάκριση του Πανεπιστημίου, το Χρυσό Μετάλλιο της Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών. 

Η ενασχόληση του κ. Hendrickx με την παρουσία του Βυζαντίου στην Αφρική καθώς και την επίδραση του βυζαντινού πολιτισμού στα αφρικανικά κράτη 

Πρέπει όμως να επισημάνω ότι η εγκατάσταση του τιμώμενου στη Νότια Αφρική και η εκεί ακαδημαϊκή του δραστηριότητα αποτέλεσε ουσιαστικά και την αφετηρία ή καλύτερα το ερευνητικό κέντρισμα για την ενασχόλησή του με την παρουσία του Βυζαντίου στην Αφρική καθώς και την επίδραση του βυζαντινού πολιτισμού στα αφρικανικά κράτη. Οι έρευνες του Benjamin Hendrickx σ’ αυτό το μεγάλο και άγνωστο εν πολλοίς ζήτημα προσέφεραν στις βυζαντινές σπουδές σημαντικά ερευνητικά αποτελέσματα, αφού με τις δημοσιεύσεις του, μονογραφίες και επιστημονικά άρθρα, έφερε στο φώς γνωστές σημαντικές πτυχές της δυναμικής επίδρασης του βυζαντινού πολιτισμού στη Νουβία και στην Αιθιοπία και μας έκανε γνωστό έναν κόσμο για τον όποιο τόσο η ελληνική και όσο και η διεθνής επιστημονική κοινότητα δεν είχε επιδείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Θεωρώ ότι ακόμη πιο σημαντικές είναι οι έρευνες του για την επίδραση του Βυζαντίου στη Μαύρη Αφρική. Η άριστη γνώση της γλώσσας των Σουαχίλι του επέτρεψε να πραγματοποιήσει σπουδαία και πολύπλευρα ερευνητικά προγράμματα στο Πανεπιστήμιο του Γιοχάνεσμπουργκ, διερευνώντας σημαντικές πτυχές της ιστορίας της Αφρικής, όπως για παράδειγμα την ελληνική και ελληνιστική παρουσία καθώς και την επίδραση του ελληνικού κόσμου στην πολιτική και οικονομική ζωή και στον πολιτισμό σε χώρες της ηπείρου αυτής, όπως τη Νουβία και την Αιθιοπία. Ο Benjamin Hendrickx έστρεψε επίσης το ερευνητικό του ενδιαφέρον στη μελέτη της επιβίωσης των ελληνικών μύθων και θρύλων στην Αφρική, οι οποίοι μέσω των Αράβων πέρασαν στους λαούς της μεγάλης αυτής ηπείρου. Μας έκανε γνωστό έτσι ότι θρύλοι για τον Μέγα Αλέξανδρο διαδόθηκαν στην αφρικανική ήπειρο και δημιούργησαν μιά σημαντική λογοτεχνική παράδοση γύρω από τον μεγάλο αυτό Έλληνα της Μακεδονίας. 

«Οι βυζαντινοί στα μάτια των Σουαχίλι» 

Παραμένοντας σ’ αυτήν την ιδιαιτέρως σημαντική κατά την άποψη μου πτυχή του ερευνητικού μόχθου του Benjamin Hendrickx θα αναφερθώ σε δύο ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες μελέτες του που αφορούν στην «κατάκτηση της Συρίας από τον Ηράκλειο σύμφωνα με το έπος των Σουαχίλι» και στην δεύτερη γραμμένη στα ελληνικά με τον τίτλο: «Οι βυζαντινοί στα μάτια των Σουαχίλι». Πρόκειται για μελέτες πρωτότυπες που αποτελούν σημαντική συμβολή στην έρευνα των σχέσεων του Βυζαντίου με τον περίγυρο του. Οι εργασίες αυτές βασίζονται πρώτον στην καλή γνώση της γλώσσας των Σουαχίλι και δεύτερον στο επιστημονικό αισθητήριο του τιμώμενου, το όποιο τον οδήγησε στην έρευνα άγνωστων πτυχών της βυζαντινής ιστορίας και του πολιτισμού.

Επιτρέψτε μου να αναφερθώ συνοπτικά και στην τρίτη πτυχή της επιστημονικής δραστηριότητας του Benjamin Hendrickx. Η αγάπη του για την Ελλάδα δεν έχει να κάνει μόνο με την προσωπική και οικογενειακή του ζωή, αλλά μελετώντας κανείς το έργο του αντιλαμβάνεται ότι ο Hendrickx μετουσίωσε το προσωπικό του βίωμα σε επιστημονική έρευνα, ασχολούμενος όχι μόνο με το ύστερο Βυζάντιο αλλά και με τη νεοελληνική ιστορία και λογοτεχνία καθώς και την ιστορία των ιδεών που τόσο τον γοητεύουν. Συνέγραψε πλήθος μελετών για ζητήματα της νεότερης και σύγχρονης νεοελληνικής ιστορίας και του νεοελληνικού πολιτισμού με ιδιαίτερη οξυδέρκεια και περισσή αγάπη. Κυρίως όμως ο Benjanim Hendrickx από νωρίς συνεργάστηκε με άλλους επιστήμονες στη συγγραφή μελετών αλλά κυρίως στη συγκρότηση λεξικών για το Βυζάντιο και τη Φραγκοκρατία, που συνοπτικά τα ονομάζουμε “Instrumenta Studiorum”. Αυτά τα εργαλεία σπουδών, αυτές οι βασικές προϋποθέσεις για την έρευνα κυρίως όμως το πνεύμα συνεργασίας που τον διακρίνει αποτελούν την παράδοση που δημιούργησε διεθνώς.
 
Η στέρεη γνώση των πηγών, ελληνικών και λατινικών, –ένα σημαντικό και αμφισβητήσιμο ζήτημα της ελληνικής παιδείας–, προσφέρει στον Hendrickx τη δυνατότητα να έρευνα διεισδυτικά, να προσεγγίζει και να αναλύει τη θεματολογία του με διάθεση κριτική και να αντιμετωπίζει με υπευθυνότητα τα προβλήματα. Χωρίς φόβο και πάθος, αλλά με νηφαλιότητα ενδιαφέρεται για το ουσιώδες και κατορθώνει να παρουσιάζει με σαφήνεια, λιτότητα και ασφάλεια τα συμπεράσματά του. Με έργο πολυσύνθετο και πολυεπίπεδο, το οποίο διακρίνεται για την πληρότητα και τη συνέπεια του, ο Hendrickx δίνει στον ιστορικό του μεσαιωνικού ελληνισμού πολύτιμες συμβολές. Για την ελλιπή ελληνική βιβλιογραφία στην περιοχή της φραγκοκρατίας η προσφορά του είναι περισσότερο από ουσιαστική. 

Ο Benjamin Hendrickx είναι ένας μελετητής που αντιμετωπίζει με νηφαλιότητα και ευθυκρισία σημαντικά προβλήματα της ιστορίας 

Αυτόν τον λαμπρό επιστήμονα και άνθρωπο, τον κοσμοπολίτη ανθρωπιστή με το επιστημονικό ήθος και την φλαμανδική ευφρόσυνη διάθεση τιμά απόψε το Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας γιατί ο Benjamin Hendrickx είναι ένας μελετητής που διακρίνεται τόσο για τις δυνατότητες του να αντιμετωπίζει με νηφαλιότητα και ευθυκρισία σημαντικά προβλήματα της ιστορίας όσο και για το αίσθημα ευθύνης και το επιστημονικό του ήθος.
 
Η ανθρωπιστική του παιδεία και ο καθόλου πνευματικός του κόσμος καταλήγει στην Ανατολή. Αυτός ο Βέλγος κοσμοπολίτης που με την παιδεία του μετέχει πολιτιστικά αλλά και βιωματικά της ελληνικής παιδείας, που είναι ένας Έλληνας στην ψυχή, διαγράφει μια συμπληρωματική άλλα αντιθετική στη φορά της πνευματική πορεία με αυτή των λογίων της Ανατολής, αυτών πού κατέφυγαν στη Δύση μετά την άλωση της Πόλης. Ο Hendrickx μας μεταφέρει στην Ανατολή την αύρα και την ευγένεια της Δύσης, μας προσφέρει απλόχερα ως αντιχάρισμα ό,τι οι λόγιοι ουμανιστές της Ανατολής παρέδωσαν στη Δύση, με τη δική του όμως σφραγίδα της ευγένειας, του πάθους και του ωραίου λόγου που συχνά προδίδει και μιά διάθεση χαράς και ευφροσύνης.». 

«Η Φραγκοκρατία στην Θράκη»

Σημειώνουμε ότι μετά την ανακήρυξη και την περιένδυση του Επιτίμου Διδάκτορα κ. Benjamin Hendrickx ακολούθησε ομιλία του με θέμα: «Η Φραγκοκρατία στην Θράκη:  παρατηρήσεις για την πολιτική και στρατηγική των Φράγκων και τις αντιδράσεις των Ελλήνων».

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.