«Τα σκορπια τα Βαλκανια πρεπει να ενωθουν»

Το Όραμα του Ρήγα

Το όραμα του Ρήγα Φεραίου, πριν από 222 χρόνια, για μια δημοκρατική πολιτεία στα σκλαβωμένα από τους Οθωμανούς Βαλκάνια, από τον Δούναβη μέχρι το Λιβυκό πέλαγος και από την Αδριατική μέχρι τον Εύξεινο Πόντο, αποτυπώνει η Χάρτα του που τυπώθηκε στη Βιέννη το 1797.
 
Πρόκειται, για ένα κειμήλιο εθνικής και ιστορικής αξίας, το οποίο προσφέρει σημαντικές πληροφορίες μιας ταραγμένης εποχής. Ο καθηγητής Νεώτερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Γεώργιος Παπαγεωργίου που  έχει μελετήσει τη Χάρτα, τόνισε   πως πρόκειται για ένα ιδιαίτερο πόνημα, και όπως αναφέρει  η διαμόρφωση των γεωπολιτικών ισορροπιών στην ευρύτερη περιοχή της Βαλκανικής  έχει αποτελέσει σε διάφορες ιστορικές συγκυρίες διακύβευμα ποικίλων κέντρων εξουσίας.
 
Λίγο πριν εκπνεύσει ο 18ος αιώνας, η Χάρτα του Ρήγα Φεραίου, είναι ένα 12φυλλο έργο, πάνω στο οποίο αποτυπώνεται, στην εποχή προ του σχηματισμού των εθνικών κρατών, μια πρωτότυπη πολιτική πρόταση για τη δημιουργία ενός και μόνο Βαλκανικού κράτους, έναντι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Στη Χάρτα δεν αναβιώνει μόνο το γεωφυσικό ανάγλυφο της Βαλκανικής, οι πλωτοί και χερσαίοι άξονες που τη συνέδεαν ή οι πόλεις της, αλλά παρέχονται παράλληλα και ιστορικές πληροφορίες, που εστιάζουν σε ηγεμονικές προσωπικότητες.
 
Το  1797  τυπώνονται στη Βιέννη 1.220 αντίτυπα της 12φυλλης Χάρτας. Όπως προκύπτει από τα τεκμήρια, φαίνεται ότι από το λιμάνι της Τεργέστης μέσα σε 12 κιβώτια αποστέλλονται 600 αντίτυπα στη Σμύρνη, ενώ τα υπόλοιπα, πρόθεση του Ρήγα ήταν να σταλούν στο Βουκουρέστι, χωρίς να είναι γνωστοί οι αποδέκτες και αν τελικά, όλα τα αντίτυπα έφτασαν εκεί. Σήμερα, εκτιμάται ότι σώζονται περίπου 100 πλήρη αντίτυπα, στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
 
Ένα  από  αυτά  τα  αντίτυπα  υπάρχει  και  στο  ΘΡΑΚΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ  ΠΑΙΔΕΙΑΣ   της ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ  ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ   που  βρίσκεται  στον  αύλειο  χώρο  του  Αγ.  Γεωργίου   Κομοτηνής.  Περιγραφικά  είναι  μια τέλεια  χαρτογράφηση  με  όλες  τις λεπτομερείς   τοποθεσίες  και  με  τα  τοπωνύμια  της  εποχής, τα   δε  νομίσματα  τα  έχει  περιλάβει  στο  Αιγαίο  Πέλαγος.
 
Βέβαια  άλλες   εποχές  τότε, που  ανθούσε ο ελληνισμός και  προκλήθηκε να χαρτογραφήσει τα βαλκάνια   για να αποτυπώσει το όραμά του και έλεγε «τα  έρμα  τα  βαλκάνια  πρέπει  να  ενωθούν». 

To Α΄ Διαβαλκανικό Συνέδριο που οργάνωσε η  Εταιρεία Παιδαγωγικών Επιστήμων Κομοτηνής 

Στο  Α΄ Διαβαλκανικό Συνέδριο που οργάνωσε η  Εταιρεία Παιδαγωγικών Επιστήμων Κομοτηνής το 1998 με  τίτλο «Οι  πνευματικές  σχέσεις  του  Ελληνισμού  με τους  βαλκανικούς  λαούς»  μετείχαν  διακεκριμένοι  επιστήμονες  από  όλες  τις  βαλκανικές  χώρες  και  μας  έφεραν  με  τις εισηγήσεις  τους   ένα  πλούτο  γνώσεων  που  δεν  θα  τον  συναντήσουμε  αλλού.
 
Ενδιαφέρον παρουσίασε η εισήγηση του Ευάγγελου Δημητριάδη (Αν. Καθηγητή Α.Π.Θ.) και του Γιώργου Τσότσου (Υπ. Διδάκτορα Α.Π.Θ. ) με θέμα «Η Θράκη στη χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή. Μια ιστορικογεω- γραφική προσέγγιση». Η ιστορική γεωγραφία της Θράκης (π.χ. οικισμοί, φυσικό περιβάλλον), όπως προκύπτουν από τη Χάρτα, η γεωγραφική γνώση της περιόδου διερεύνησης και χαρτογραφικά στοιχεία που προκύπτουν από την ανάγνωση της Χάρτας και σχόλια για το ιστορικό – γεωγραφικό περιεχόμενο (απεικονίσεις) της Χάρτας του Ρήγα παρουσιάστηκαν μετά από μια σύντομη περιγραφή του ιστορικού πλαισίου της εποχής σύνταξης της Χάρτας. Η  Χάρτα  του Ρήγα  Βελεστινλή  έχει  κατ’  επανάληψη  εξεταστεί και  σχολιαστεί ως προς τον ιδεολογικό  και  συμβολικό  χαρακτήρα της. 
 
Άλλωστε όπως υποστήριξε ο Μιρόλιουμπ Μανοόλοβιτς, Διευθυντής Μουσείου του Ποζάρεβτς Σερβία, στο εν λόγω συνέδριο «ο Ρήγας ήταν  επηρεασμένος  από  την  άνθιση  των  ελληνικών  γραμμάτων  και  γενικότερα  του  ελληνισμού. Ιδρύονται  ελληνικά  σχολεία   το ένα  μετά  το άλλο  και  οι  ελίτ  των  μαθητών  των  σλάβων   φοιτούσαν  σε  ελληνικά σχολεία, αφού   αποτέλεσε  η  ελληνική  γλώσσα  του  εμπορίου και  το  διαβατήριο  για  την  εισδοχή στην  υψηλή κοινωνία.
 
Σε ό,τι  αφορά  στις  σχέσεις  των  βαλκανικών  λαών πέρα των  πολιτικών σχέσεων , σημαντικό  ρόλο  στην  πνευματική και  πολιτιστική   διασύνδεση, έπαιξαν  οι  Έλληνες  και  οι Κουτσόβλαχοι  ως  βασικοί παράγοντες  στο  βίο  των  σλαβικών  λαών αστικού  πυρήνα,  της  βάσης  της  σλαβικής αστικής κοινωνίας. Ο πολιτιστικός  και  πνευματικός βίος  των  σλάβων στις  κωμοπόλεις  του  19ου αιώνα  και  μετέπειτα, βρισκόταν, κατά  ένα  μεγάλο  βαθμό, υπό ελληνική  επιρροή. Αποτελούσαν το πρότυπο σε ό,τι αφορά στη συμπεριφορά, το ντύσιμο, τη διατροφή, τη θεοσέβεια. Είχαν τα ωραιότερα και τα πιο μοντέρνα σπίτια. Στο πλαίσιο αυτής της ελληνικής επιρροής πρέπει, αναμφίβολα, να υπογραμμισθεί η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας στη Σερβία. Η ελληνική γλώσσα ήταν στη μόδα κατά τις πρώτες δεκαετίες του προηγούμενου αιώνα, και αποτελούσε σύμβολο κοινωνικής ανόδου  για την εισδοχή στην «υψηλή» κοινωνία, ιδιαίτερα δε στην τάξη των εμπόρων.
 
Παράλληλα  επιδίδονταν  σε  εκδόσεις, με  σχολικά  βιβλία στα  ελληνικά  και  συνέταξαν  ελληνοσέρβικη  γραμματική   και όλες  οι  σλαβικές  χώρες  είχαν  ανάλογες  εφαρμογές» . Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα  αντίτυπο  ελληνοσέρβικης  γραμματικής  υπάρχει  και  στη   βιβλιοθήκη  του  ΘΡΑΚΙΚΟΥ   ΜΟΥΣΕΙΟΥ  ΠΑΙΔΕΙΑΣ   της ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ  ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ  ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ.
 
Επίσης ο τότε λέκτορας του Δ.Π.Θ., κ. Μανόλης Βαρβούνης  έβαλε  και αυτός  την  πινελιά  του, καθώς ανέπτυξε εισήγηση με θέμα τα «θρησκευτικά στοιχεία σε παροιμίες των Βαλκανικών Λαών».
 

«Οι παροιμίες των Βαλκανικών λαών είναι γεμάτες από θρησκευτικά στοιχεία που οφείλεται, στην κοινή χριστιανική βάση», σύμφωνα με τον κ. Βαρβούνη και χωρίζονται στις εξής θεματικές κατηγορίες:
 
α) Παροιμίες για το Θεό,
β) για τους Αγίους,
γ) για το ναό και τη λατρεία,
δ) για τους ιερείς και θρησκευτικούς λειτουργούς,
ε) για υπερφυσικά φαινόμενα και την πίστη,
στ) για την στάση του ανθρώπου απέναντι στη θρησκεία…
 
Από τη συνεδρίαση της τελευταίας μέρας ενδιαφέρον παρουσίασε η εισήγηση της Σάνιας Βέλκοβα (Επιστημονικής Συνεργάτη του Ινστιτούτου Βαλκανικών Σπουδών Σόφιας) με θέμα «Παρουσία του Διονυσίου Σολωμού στα Βουλγαρικά – Πολιτιστικά δεδομένα». Όπως εξήγησε τότε η κ. Βέλκοβα, ένας μεγάλος αριθμός πρωτεργατών οργάνωσαν μια καταγραφή  με θέμα «Οι Βούλγαροι μαθητές της Μεγάλης του Γένους Σχολής». Η ελληνική μόρφωση και παιδεία των νεαρών Βουλγάρων ξεκινούσε από τα ελληνικά σχολεία που λειτουργούσαν στα κυριότερα εμπορικά και πνευματικά κέντρα της Βουλγαρίας. « Η συρροή Βουλγάρων νέων στην Μεγάλη του Γένους Σχολή αρχίζει από τις αρχές του XIX αιώνα. Επιφανείς Βούλγαροι πρωτοπόροι επαναστάτες, όπως ο Ρακόβσκυ και πολλοί συνεργάτες του, Βούλγαροι των Γραμμάτων και της Επιστήμης, κατά την αναγέννηση, πρωτεργάτες της εθνοεκκλησιαστικής χειραφέτησης και  πλείστοι άλλοι είναι απόφοιτοι της Μεγάλης του Γένους Σχολής»
 
Επίσης το πώς και κατά πόσο το έργο του Σολωμού είναι μεταφρασμένο στη Βουλγαρία, πώς εξετάζεται και πώς το υποδέχονται οι Βούλγαροι που είχαν επαφές με τις νεοελληνικές έρευνες παρουσιάστηκε μεταξύ άλλων στην εισήγηση της κ. Βέλκοβα. «Το ενδιαφέρον στην Βουλγαρία γι’ αυτόν υπήρξε μόνιμο και πολύπλευρο. Βούλγαροι ερευνητές και μεταφραστές εξολοκλήρου συμμερίζονται την άποψη της ελληνικής ιστοριογραφίας και φιλολογίας για τον Σολωμό σαν μια τάση για προώθηση της στροφής προς την Ελλάδα ως χώρο πνευματικής ανάπτυξης (με τη δημιουργία Κέντρων Γλώσσας), αλλά και σπουδών που θα λειτουργούν στη Θράκη)» υποστήριξε η ίδια εκφράζοντας την ευχή το συνέδριο να αποτελέσει απαρχή μιας γενικότερης ανάπτυξης και συνεργασίας με τους άλλους λαούς. 

Το όραμα του Ρήγα Φεραίου είναι πιο επίκαιρο από ποτέ 

Αυτά  έβλεπε κι ο Ρήγας τότε και προχώρησε στη  χαρτογράφηση και  είπε «τα  έρμα  τα  βαλκάνια  πρέπει  να  ενωθούν». Το όραμα του Ρήγα Φεραίου είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Ο Ρήγας έρχεται να συνθέσει τον πολιτικό φιλελευθερισμό της Γαλλικής Επανάστασης με την εθνολογική πολυσυλλεκτικότητα της οθωμανικής επικράτειας, οραματιζόμενος τη μετατροπή της απολυταρχικής αυτοκρατορίας σε μια δημοκρατική ομοσπονδία με βάση το τρίπτυχο Ελευθερία-Ισότης-Αδελφότης.
 
Στο δε Σύνταγμά του, τη Χάρτα του, αναφέρει στα «Περί της Τάξεως των Πολιτών» στο άρθρο 7: «Βούλγαρος πρέπει να κινήται, όταν πάσχη ο Έλλην και τούτος
πάλιν δι΄εκείνον και αμφότεροι δια τόν Αλβανόν και Βλάχον»
 
Σε αυτή την κατεύθυνση, μετέπειτα,  γύρω  στα  1930, ασχολήθηκε  και ο Αλέξανδρος  Παπαναστασίου, που υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της βαλκανικής ειρήνης και συνεργασίας και ίδρυσε την οργάνωση «Βαλκανική Ένωση» για το σκοπό αυτό.  Δυστυχώς τα διεθνή συμφέροντα δεν επέτρεψαν να ευοδώσει αυτή η εξέλιξη.
 
Για να επανέλθω όμως στα του Συνεδρίου, σημείωνα τότε  στο χαιρετιστήριο  μήνυμά  μου  που  περιλήφθηκε  στο  καλαίσθητο  πρόγραμμα του  Συνεδρίου, ως πρόεδρος  της  Οργανωτικής  Επιτροπής   και  ως  πρόεδρος  της Εταιρεία Παιδαγωγικών Επιστημών Κομοτηνής,  ότι «αποτελεί σημαντικό γεγονός η οργάνωση από την Εταιρεία Παιδαγωγικών Επιστημών Κομοτηνής του Α’ Διαβαλκανικού Συνεδρίου 30 Οκτωβρίου 1998 με θέμα “Οι πνευματικές σχέσεις του Ελληνισμού με τους Βαλκανικούς λαούς”, αφού έτσι συμπράττει στην επικοινωνία μεταξύ των λαών, που στην σημερινή εποχή καθίσταται επιτακτική για την προώθηση της ειρηνικής συνύπαρξης και την προώθηση ευκαιριών για αλληλοκατανόηση με σκοπό τη διεθνή κοινωνική ευημερία.
 
Με την πεποίθηση ότι η γνώση αποτελεί σπουδαίο παράγοντα επικοινωνίας είναι επιβεβλημένο οι πνευματικές σχέσεις να προπορεύονται ή τουλάχιστον να συμβαδίζουν με τις συντρέχουσες των άλλων τομέων δραστηριότητας, ώστε να συμβάλουν στη δημιουργία σύγχρονων αντιλήψεων και δεσμών για φιλία και συνεργασία.
 
Αποτελεί χαρά μας να φιλοξενήσουμε στην πόλη μας τους εξαίρετους εισηγητές-επιστήμονες που αποδέχθηκαν την πρόσκλησή μας και πιστεύουμε ότι από τις εργασίες του Συνεδρίου θα προκύψουν χρήσιμα συμπεράσματα προς όφελος όλων των Βαλκανικών λαών».
 
Στον χαιρετισμό μου τότε δεν παραλείπω να σημειώσω ότι με απόφαση του Δ.Σ. και συναίνεση των τοπικών αρχών στις 18 Σεπτεμβρίου 1999 ιδρύεται το Πνευματικό Κέντρο Διαβαλκανικής Συνεργασίας της Εταιρείας Παιδαγωγικών Επιστημών Κομοτηνής , και  ενώ  συνεστήθη   και  το  πρώτο  ΔΣ και καταρτίσθηκε  ο  κανονισμός  του, δεν   κατάφερε  να  λειτουργήσει αν και  θα  αποτελούσε έναν  επιστημονικό φάρο προς  όφελος της Κομοτηνής και της Θράκης.
 

* Ο Αλέξανδρος  Καζαντζής   είναι  Εκπαιδευτικός  –  Νομικός  – Συγγραφέας  – Ποιητής, Επίτιμος  Πρόεδρος  και  Ιδρυτής  της Εταιρείας Παιδαγωγικών Επιστημών  Κομοτηνής  και  του Θρακικού  Μουσείου  Παιδείας

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.