Η αλλαγη της ελληνικης γλωσσας στην διαχρονια της

Η ελληνική γλώσσα και οι αλλαγές που συντελέστηκαν σε αυτή σε όλη της την διαχρονία, αποτελεί το θέμα με το οποίο «καταπιάνεται» στο νέο του βιβλίο ο Λέκτορας του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του ΔΠΘ κ. Ασημάκης Φλιάτουρας.
 
Όπως γίνεται κατανοητό και από τον τίτλο του, «Η μορφολογική αλλαγή στην ελληνική γλώσσα» στο ακαδημαϊκό αυτό εγχειρίδιο, ο κ. Φλιάτουρας επιχειρεί να  απαντήσει στο ερώτημα που αφορά στις μορφολογικές αλλαγές που συντελέστηκαν στην ελληνική γλώσσα, από την αρχαία ελληνική έως και την νεοελληνική εκδοχή της, να παρουσιάσει τους μηχανισμούς τροποποίησης της και τη σχέση μεταξύ τους και κυρίως να ερμηνεύσει τις αιτίες των αλλαγών αυτών.
 
Με την αφορμή της παρουσίασης του εγχειριδίου του κ. Φλιάτουρα στην Κομοτηνή, την προσεχή Κυριακή, 17 Φεβρουαρίου και ώρα 19:00, ο ίδιος βρέθηκε στο στούντιο του «Ράδιο Παρατηρητής 94fm» δίνοντάς μας τη δυνατότητα να ξεκινήσουμε τη συζήτηση γύρω από τη μορφολογία της ελληνικής γλώσσας, τις φάσεις από τις οποίες αυτή πέρασε και κυρίως τα αίτια των αλλαγών, η οποία αναμένεται να συνεχιστεί αύριο, στην Λέσχη Κομοτηναίων…
 
Ο λόγος στον ίδιο όμως… 
 
ΠτΘ: κ. Φλιάτουρα να ξεκινήσουμε από τον τίτλο του βιβλίου σας που αποτελεί αφορμή της σημερινής μας συζήτησης. « Η μορφολογική αλλαγή στην ελληνική γλώσσα»…
Α.Φ.: Το βιβλίο αποτελεί ένα πανεπιστημιακό εγχειρίδιο, ακαδημαϊκό, το οποίο διανέμεται στους φοιτητές του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας. Πρόκειται για ένα βιβλίο το οποίο ασχολείται με την γλωσσική αλλαγή σε όλη την διαχρονία της ελληνικής γλώσσας, η οποία είναι πολύ μεγάλη και αριθμεί πάνω από 3500 χρόνια. Η ελληνική γλώσσα έχει αυτό που λέμε αδιάλειπτη συνέχεια στο χρόνο, όχι όμως αδιάσπαστη. Μπορεί να εντοπίσει κάποιος τέσσερις αυτόνομες και ανεξάρτητες φάσεις, τέσσερα τελείως διαφορετικά συστήματα που το ένα διαδέχεται το άλλο. Την αρχαία ελληνική, την ελληνιστική, την μεσαιωνική και τη νέα ελληνική. Αυτό είναι κάτι που κάνει την ελληνική γλώσσα ιδιαίτερη, καθώς στον ίδιο γεωγραφικό χώρο έχουμε διαφορετικές φάσεις. 

«Για την ελληνική γλώσσα υπάρχει συνέχεια στον χρόνο αλλά δεν υπάρχει ενότητα» 

ΠτΘ: Μας διευκρινίσατε και τα περί συνέχειας ή μη της ελληνικής γλώσσας, κι αυτό είναι ιδιαιτέρως σημαντικό. Πώς διακρίνονται οι αλλαγές αυτές, ποιες είναι και ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους;
Α.Φ.: Να διευκρινίσουμε μόνο πως το πρόβλημα για τη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας εκκινεί από την κατανόηση πως είναι άλλο συνέχεια γλώσσας και άλλο ενότητα. Υπάρχει συνέχεια στο χρόνο αλλά δεν υπάρχει ενότητα. Η ελληνική γλώσσα δεν μπορεί να εννοηθεί ως μία και ενιαία. Έχει συνέχεια αλλά έχει τέσσερις φάσεις. Την διαφοροποίηση την καταλαβαίνουμε μέσα από τις σημαντικές γλωσσικές αλλαγές από την μία στην άλλη φάση. Στα αρχαία ελληνικά εντοπίζουμε μόνο διαλέκτους, δεν υπάρχει κοινή γλώσσα. Στη συνέχεια έχουμε την κοινή ελληνιστική, όπου δημιουργείται ενιαίος γλωσσικός κώδικας και ακολούθως περνάμε στη μεσαιωνική ελληνική και από εκεί στη νέα ελληνική. Οι αλλαγές που βλέπουμε οι γλωσσολόγοι  από την μία φάση στην άλλη είναι τεσσάρων ειδών. Οι πιο εύκολες είναι η αλλαγή στη σημασία. Υπάρχουν και αλλαγές στην προφορά των λέξεων, στη σύνταξη, στη μορφολογία, δηλαδή στα γραμματικά χαρακτηριστικά των λέξεων: γένος, αριθμό, πτώση, κλίση, καθώς και στον τρόπο κατασκευής των λέξεων.  Η μορφολογική αλλαγή είναι πολύ σημαντική για την ελληνική γλώσσα γιατί έχει πλούσια μορφολογία σε σύγκριση με άλλες γλώσσες. 

«Οι τρόποι, βάσει των οποίων, άλλαξε η ελληνική γλώσσα είναι ακριβώς οι ίδιοι με τους τρόπους που άλλαξαν οι άλλες γλώσσες» 

ΠτΘ: Διαμέσου της ανάλυσης των μορφολογικών αλλαγών της ελληνικής γλώσσας, μπορεί κανείς να βρει και ιστορικά στοιχεία υπό την έννοια ότι οι αλλαγές αυτές επήλθαν ως αποτέλεσμα κοινωνικών δεδομένων;
Α.Φ.: Με αυτό ακριβώς ασχολείται το τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου. Όταν κάποιος μελετά την γλωσσική αλλαγή σε μία γλώσσα πρέπει να δει τρία πράγματα. Πρώτα από όλα τι αλλάζει από τη μία φάση στην άλλη. Το δεύτερο είναι πώς αλλάζει, ποιοι είναι οι μηχανισμοί που δημιουργούν και επιτρέπουν την μορφολογική αλλαγή, οι οποίοι είναι σχεδόν καθολικοί και ίδιοι για όλες τις γλώσσες του πλανήτη. Οι τρόποι, βάσει των οποίων, άλλαξε η ελληνική γλώσσα είναι ακριβώς οι ίδιοι με τους τρόπους που άλλαξαν οι άλλες γλώσσες. Το τρίτο κεφάλαιο έχει να κάνει με το γιατί αλλάζει, που είναι και το πιο δύσκολο κεφάλαιο. Τις αιτίες των αλλαγών μπορούμε να τις εντάξουμε σε δύο κατηγορίες. Η πρώτη είναι καθαρά γλωσσική/συστημική, η τάση απλοποίησης και οικονομίας της γλώσσας, αλλά μεγάλο ρόλο παίζουν και οι κοινωνικό πολιτικοί παράγοντες και αυτοί που έχουν να κάνουν με τον πολιτισμό και όχι την ίδια τη φύση της γλώσσας. 

«Η γλωσσολογική επιστήμη έχει καταφέρει να αποκωδικοποιήσει και να συστηματοποιήσει τις αλλαγές της ελληνικής γλώσσας από φάση σε φάση, ωστόσο είναι μία διαδικασία που βρίσκεται εν προόδω» 

ΠτΘ: Η ελληνική γλώσσα είναι κατά κοινή ομολογία πλούσια. Η γλωσσολογία έχει καταφέρει να επεξεργαστεί όλο αυτό  τον μεγάλο πλούτο της γλώσσας μας από φάση σε φάση;  
Α.Φ.: Σε πολύ μεγάλο βαθμό η γλωσσολογική επιστήμη έχει καταφέρει να αποκωδικοποιήσει και να συστηματοποιήσει τις αλλαγές από τη μία φάση στην άλλη, αλλά επειδή δεν έχουν μελετηθεί όλα τα κείμενα ακόμα, μπορούμε να πούμε πως είναι εν προόδω γιατί συνεχώς μελετούνται  τα κείμενα που ήταν χαμένα, ξεχασμένα ή ημι-μελετημένα και συνεχώς έρχονται νέα δεδομένα στο προσκήνιο. Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε πως έχουμε την κεντρική λειτουργία γλωσσικής αλλαγής από τα αρχαία ελληνικά μέχρι σήμερα.
 
ΠτΘ: Στην Ελλάδα, σημαντικό ρόλο στη μελέτη  της γλώσσας είχαν τα Ινστιτούτα Ελληνικής Γλώσσας, π.χ. το Ιδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη αλλά  και το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. Σήμερα, η κύρια δουλειά στην ερευνητική κατεύθυνση της γλώσσας γίνεται από τα τμήματα γλωσσολογίας των τμημάτων φιλολογίας της χώρας;
Α.Φ.: Η έρευνα και η μελέτη της γλώσσας γίνεται από φιλολόγους και γλωσσολόγους πολλών τμημάτων γλωσσολογία της χώρας και εκτός των τμημάτων Ελληνικής Φιλολογίας.  Γλωσσολόγους θα βρούμε σε ξενόγλωσσες φιλολογίες αλλά και σε τμήματα του Παντείου, όπως Δημοσιογραφίας, Λογοθεραπείας. Η γλωσσολογία είναι μία τεράστια επιστήμη με πολλούς κλάδους που αναπτύσσει διακειμενικές σχέσεις, και διεπιστημονικές, με πολλούς κλάδους, όπως η κοινωνιολογία, η ιατρική, η πολιτική. Οι τρεις μεγάλοι κλάδοι της γλωσσολογίας, αν μαζεύαμε τους υποκλάδους, είναι η θεωρητική, η ιστορική και η εφαρμοσμένη. Θα έλεγα πως η εφαρμοσμένη είναι αυτή που έχει τον μεγαλύτερο βαθμό έρευνας, γιατί φεύγει από τα θεωρητικά στεγανά και προσπαθεί να χρησιμοποιήσει την γλώσσα για το καλό του ομιλητή. Για παράδειγμα, μία εφαρμογή, η οποία θα βοηθάει την αυτόματη μετάφραση από τη μία γλώσσα στην άλλη στο τάμπλετ, ή μία εφαρμογή που θα μεταφέρει ένα κείμενο στο γραπτό σύστημα που χρησιμοποιούν οι τυφλοί είναι μία τεράστια συμβολή της γλωσσολογίας και φεύγει από τη θεωρία. 

«Τα λεξικά και η γραμματική περιγράφουν αυτό που λέμε νόρμα» 

ΠτΘ: Θυμάμαι πόση κουβέντα έχει γίνει στη δημοσιογραφία και στο δημόσιο λόγο για το λεξικό του Μπαμπινιώτη και τις αλλαγές που πρότεινε τότε. Μέσα από τα λεξικά επιχειρείται να μας δοθούν κανόνες για την σωστή χρήση της ελληνικής γλώσσας και υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Εμείς πως διαμορφώνουμε τη δική μας γλώσσα, είτε στην γραπτή του εκδοχή είτε στον προφορικό λόγο; Πώς δρούμε σε σχέση με τις γλωσσικές επιλογές που κάνουμε;
Α.Φ.: Η ελληνική γλώσσα, και κάθε γλώσσα, έχει μία τεράστια ποικιλία και ετερογένεια. Μπορώ να πω το ίδιο πράγμα με πολλούς τρόπους και λέξεις. Τα λεξικά και η γραμματική περιγράφουν αυτό που λέμε νόρμα, δηλαδή τη μέση χρήση, γιατί είναι αδύνατο ή πάρα πολύ δύσκολο να μπορέσουμε να χωρέσουμε σε ένα λεξικό όλη αυτήν την ποικιλία, που είναι γεωγραφική και κοινωνική. Όλα αυτά τα βιβλία λοιπόν προσαρμόζονται σε αυτό που λέμε πρότυπη κοινή νέα ελληνική, διότι αυτό που μιλούμε εμείς λέγεται κοινή νέα ελληνική. Έξω από αυτή υπάρχουν πολλά περιφερειακά συστήματα και πολλές μορφές ποικιλίας. Άρα όταν συμβουλεύομαι ένα λεξικό και μία γραμματική οφείλουμε να ξέρουμε πως μιλάμε για τη μέση χρήση σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο. Από εκεί και πέρα οι επιλογές είναι τεράστιες. Στην εκπαίδευση οφείλουμε να διορθώνουμε σε σχέση με αυτό που λέει η σχολική γραμματική και το σχολικό λεξικό μέχρι επικαιροποιήσεώς τους. 
 
ΠτΘ: Στον προφορικό λόγο η γλώσσα είναι ζωντανή και εξελίσσεται. Τα προφορικά στοιχεία της γλώσσας πώς αντιμετωπίζονται στον γραπτό λόγο, στην λογοτεχνία, σε επιστημονικό εγχειρίδιο κ.ο.κ.; Διορθώνονται;
Α.Φ.: Τα κειμενικά είδη έχουν επίσης νόμους και κανόνες λειτουργίας. Αυτά τα προφορικά στοιχεία έχουν θέση περισσότερο σε προσωπικά και λογοτεχνικά κείμενα και πιο καθημερινού τύπου παρά σε αυστηρά κειμενικά είδη που υπάρχουν στεγανά όρια για το τι μπορεί να χρησιμοποιηθεί.  Πρέπει να μάθουμε να χρησιμοποιούμε τη γλώσσα. Να κατανοήσουμε πως πρόκειται για ένα γλωσσικό my style rocks. Όπως θα ανοίξω την ντουλάπα και θα επιλέξω τα κατάλληλα ρούχα για εκεί που θα πάω, ακριβώς το ίδιο κάνω με την γλώσσα. Ανοίγω αυτό το μεγάλο γλωσσικό αποθετήριο, το λίκνο ετερογένεσης και ποικιλίας και κάνω επιλογές. Αυτό πρέπει να κάνουμε περισσότερο στην εκπαίδευση, να διδάσκουμε όλη αυτή τη τεράστια ποικιλία της ελληνικής γλώσσας, γιατί και αυτή είναι που μας κάνει και πλουσιότερους χρήστες της.

Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.