Κωστας Ρεμελης, πρ.Πρυτανης, Καθηγητης Νομικης Σχολης- ΔΠΘ «Οι “Aταιριαστες ιστοριες” μια σημαντικη συμβολη στην ελληνικη αθλητικη βιβλιογραφια»*
Κυρίες και κύριοι, μου περιποιεί ιδιαίτερη και ξεχωριστή τιμή η πρόσκλησή μου να συμμετάσχω στη σημερινή παρουσίαση του βιβλίου του κ. Κυριάκου Κεντρωτή «Αταίριαστες ιστορίες». Διευκρινίζω εισαγωγικά ότι τον συγγραφέα(από τούδε σ.) δεν τον γνώριζα και αποδέχθηκα τη συμμετοχή μου στο σημερινό πάνελ, αφού προηγουμένως πήρα στα χέρια μου το παρουσιαζόμενο βιβλίο. Η ανάγνωσή του αποτέλεσε μια ευχάριστη έκπληξη και από τις πρώτες ήδη σελίδες του αντιλήφθηκα ότι μας συνδέει το ίδιο πάθος και η ίδια αγάπη για το ποδόσφαιρο. Ένα πάθος ομολογουμένως οικουμενικό.
Η ανατομία και οι ποικιλόμορφες διαστάσεις αυτού του οικουμενικού πάθους είναι ακριβώς το αντικείμενο του συγκεκριμένου πονήματος. Μόνο που αυτό γίνεται με έναν τρόπο παντελώς πρωτότυπο και νεωτεριστικό. Η πρωτοτυπία του παρουσιαζόμενου βιβλίου έγκειται ιδίως στο γεγονός ότι με αφορμή την κάθε ποδοσφαιρική συνάντηση ξεχωριστά που έλαβε χώρα στο τελευταίο μουντιάλ της Ρωσίας «εικονογραφείται» όπως μας τονίζει ο σ. με στοιχεία που αντλούνται μέσα από τις ιστορικές, εθνικές, κοινωνικές και πολιτικές ιδιαιτερότητες κάθε λαού. Όλες δηλαδή αυτές οι ιδιαιτερότητες αποτυπωμένες σε μια κερκίδα. Όπως ομολογεί στον πρόλογό του ο σ. και το αποδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο στο κείμενο που ακολουθεί ως πηγές χρησιμοποιεί σχεδόν τα πάντα: από την Βίβλο και το κοράνιο ως τα κόμικς, από την αρχαία τραγωδία ως τον Βαμβακούλα από τον Σαίξπηρ ως τον Μητροπάνο, τα αρχαία έπη, το σινεμά το θέατρο, ανέκδοτα, παραμύθια, τον Τέρη Χρυσό, τον Α. Παπανδρέου κ.ά.
«Το ποδόσφαιρο συνιστά ίσως το πιο σημαντικό από τα ασήμαντα πράγματα στη ζωή μας»
Η κεντρική φιλοσοφία του σ. που διατρέχει και διαπερνά το σύνολο των σελίδων του βιβλίου, όπως αναφέρει ρητά ο ίδιος, ξεκινά από την πολύ γνωστή πλέον και πολύ εύστοχη επισήμανση του γάλλου Καθηγητή Εθνολογίας Κριστιάν Μπρομπερζέ, ότι το ποδόσφαιρο συνιστά ίσως το πιο σημαντικό από τα ασήμαντα πράγματα στη ζωή μας.
Ο σ. ξεκινάει στον πρόλογό του με αναφορά σε μια πολύ συνηθισμένη αλλά με έντονη σημειολογία εικόνα: ένα παιδί με την μπάλα στα πόδια αλλάζει πάσες μόνο του με το απέναντι ντουβάρι. Είναι ακριβώς αυτό που απάντησε κάποτε μια διάσημη παιδοψυχολόγος, για το πώς θα εξηγούσε σ’ ένα παιδί τι θα πει ευτυχία και πώς μπορεί να την κατακτήσει. Η απάντηση ήταν: «Δεν θα του έλεγα τίποτα, θα του έδινα μια μπάλα να παίξει».
«Ποδόσφαιρο, το πιο λαϊκό και οικουμενικό άθλημα που είναι γεμάτο μ’ ένα περίεργο και δυσεξήγητο νόημα»
Αυτή η ανεξήγητη αλλά πάντοτε μαγική λειτουργία της μπάλας εξακολουθεί να μαγνητίζει τον άνθρωπο, ανεξαρτήτως ηλικίας ή παραστάσεων και να υποκλίνεται στον βασιλιά των σπορ, το ποδόσφαιρο. Μ’ άλλα λόγια, σε ένα παιχνίδι με αριστοκρατικές μεν καταβολές, το οποίο όμως στην πορεία έγινε το πιο λαϊκό και οικουμενικό άθλημα που είναι γεμάτο μ’ ένα περίεργο και δυσεξήγητο νόημα.
Πώς να εξηγήσει κανείς ότι η πτώση ενός αεροπλάνου μπορεί να αφάνισε έναν ποδοσφαιρικό θρύλο, την καλύτερη ίσως ευρωπαϊκή ομάδα τον Μάιο του 1949 την ιταλική Τορίνο, αλλά η πτώση ενός άλλου αεροπλάνου είκοσι περίπου χρόνια αργότερα εκτός από τον θρήνο, έφερε και τη γέννηση μιας δυναστείας μπέμπηδων της περίφημης Μάντσεστερ Γιουνάϊτεντ. Πώς να εξηγηθεί το γεγονός ότι για πολλούς το ποδοσφαιρικό θέαμα που προσέφεραν στη δεκαετία του ‘70 τα παιδιά του Άγιαξ από το Άμστερνταμ και της Λίβερπουλ, καθώς και το πάντρεμα του ποδοσφαίρου με τον χορό από τα παιδιά του Λομπανόφσκι της Δυναμό Κιέβου έσπαζε τα όρια ενός παιχνιδιού και εισέβαλλε στο πεδίο της τέχνης.
Πώς να εξηγηθεί με όρους λογικής η διαχρονική ομηρική κόντρα στο Superclasico της Αργεντινής μεταξύ Ρίβερ και Μπόκα που διχάζει μια ολόκληρη χώρα ή μεταξύ καταλανών και μαδριλένων στο ισπανικό clasico ή προτεσταντών και καθολικών στη Γλασκώβη. Μια κόντρα που εκδηλώνεται όχι μόνο με έντονα και ακραία συναισθήματα, αλλά και συμπεριφορές. Μπορεί άραγε να εξηγηθεί με μέση ανθρώπινη λογική το μαζικό κλάμα των νοτιοαμερικανών φιλάθλων, οι αυτοκτονίες ή και αυτές ακόμη οι ανθρωποκτονίες ως τιμωρία ενός «ασυγχώρητου» ποδοσφαιρικού λάθους. Μόνο τέτοιοι ανθρώπινοι χαρακτήρες μπορούν να συναισθανθούν τις αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές του Γκαρίντσα, του Τζωρτζ Μπέστ, του Μίλλερ, του Μαραντόνα, του Αντριάνο κ.ά. ή να ριγούν στο άκουσμα και μόνο του ονόματος των ιερών ποδοσφαιρικών τεράτων, όπως ο Κοπά, ο Ντι Στέφανο, ο Πούσκας, ο Πελέ, ο Κρόϊφ, ο Μπεκενμπάουερ, ο Ριβέρα κ.ά. Πώς να μη συγκινηθεί κανείς με τον πρόσφατο τελευταίο αποχαιρετισμό του Πελέ στο μεγαλύτερο ποδοσφαιρικό εμπόδιο που συνάντησε ποτέ στην προσπάθειά του για γκολ: τον σπουδαίο Άγγλο τερματοφύλακα Γκόρντον Μπανκς με την ιστορική απόκρουση στην κεφαλιά του Πελέ στο παγκόσμιο κύπελλο του 1970 που έφυγε από τη ζωή πριν από λίγες ημέρες.
«Κοινωνικό φαινόμενο που όχι μόνο μαγνητίζει τις ψυχές, αλλά και επηρεάζει τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων»
Αυτό βέβαια συμβαίνει, διότι ποτέ διαχρονικά, το ποδόσφαιρο δεν λειτούργησε ως ένα απλό ομαδικό άθλημα, αλλά ως ένα κοινωνικό φαινόμενο που όχι μόνο μαγνητίζει τις ψυχές, αλλά και επηρεάζει τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων. Ο οπαδός συνήθως ταυτίζεται απόλυτα με την ομάδα και τα ινδάλματά του. Κερδίζει ή χάνει και ο ίδιος, όχι απλά η ομάδα του. Ιδιαίτερα οι μεγάλες νίκες και τα τρόπαια γίνονται ιστορία, μυθοποιούνται και μένουν στις μνήμες, στον χώρο και τον χρόνο ανεξάλειπτα και παντοτινά.
Ένας ποδοσφαιρικός αγώνας δεν είναι μόνο αθλητικό θέαμα και παιχνίδι, αλλά ένα κοινωνικό, πολιτισμικό αλλά συχνά και πολιτικό γεγονός και ως τέτοιο μαγνητίζει και καθηλώνει τον θεατή ή τον τηλεθεατή ασχέτως εθνότητας, κοινωνικής ομάδας ή επαγγέλματος. Είτε χαρακτηρισθεί καθρέφτης της κοινωνίας ή όπιο του λαού είτε κατ΄ άλλους πιο ακραία, θρησκεία ή άθλημα σταλμένο από τους θεούς, το μόνο σίγουρο είναι ότι λατρεύεται από τους ανθρώπους για να χαίρονται, να άγχονται, να φανατίζονται, να μαλώνουν, να κλαίνε, να γοητεύονται και να απογοητεύονται και να εκδηλώνουν πολλές φορές ακόμη και ακραίες πτυχές του εαυτού τους ή και να αφήνουν την τελευταία τους πνοή. Οι εθνικιστικές, οι θρησκευτικές, οι ταξικές και οι τοπικιστικές διαφορές, αναδεικνύονται πολλές φορές ακραία στις κερκίδες μιας ποδοσφαιρικής αναμέτρησης. Από τα χαρακτηριστικότερα ίσως παραδείγματα η κατάκτηση του παγκοσμίου κυπέλου από την Ισπανία το 2010. Για την Καταλονία και για την διάσημη LaRambla της Βαρκελώνης ήταν απλώς μια συνηθισμένη βραδιά.
«Ο συγγραφέας δίδει ιδιαίτερη βαρύτητα σε στοιχεία που σχετίζονται με την ιστορία, την πολιτική, τη διπλωματία και τις διεθνείς σχέσεις»
Βέβαια ως ειδικός των διεθνών σχέσεων και των εξωτερικών σχέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ο σ. δεν μπορεί παρά να δώσει ιδιαίτερη βαρύτητα σε στοιχεία που σχετίζονται με την ιστορία, την πολιτική, τη διπλωματία και τις διεθνείς σχέσεις. Όλα αυτά καταφέρνει να τα ενώσει όπως μια παλιά μπάλα που έφτιαχναν τα παιδιά από πολλά κομμάτια ύφασμα και κουρέλια. Το αποτέλεσμα μάλιστα αυτό ο σ. το επιτυγχάνει με έναν αξιοσημείωτα γλαφυρό τρόπο. Έτσι περίπου αρθρώνονται οι αταίριαστες ιστορίες που μας παραθέτει ο σ. και επιλέγει και ως τίτλο του βιβλίου.
Θα αναφέρω ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, αντιγράφοντας σχετικό απόσπασμα από τη σελίδα 89 του βιβλίου με αφορμή τον αγώνα Πολωνία-Κολομβία 0-3. «Η Πολωνία είναι γεμάτη δάση κι όλοι μπαινοβγαίνουν εύκολα και δίχως φόβο. Η Πολωνία είναι σαν τα δάση. Έτσι το είχαν συνηθίσει οι μεγάλοι γείτονές της. Να μπαινοβγαίνουν στο δάσος το πολωνικό και σαν λύκοι ζηλευτοί να μην δίνουν κανενός λογαριασμό. Κι οι Πολωνοί στου δάσους τη σκληρή ζωή έπρεπε να μάθουν δίχως άλλο, τουλάχιστον, να νικούν στο ποδόσφαιρο τους δικούς του λύκους». Προφανώς ο σ. αναφέρεται στις συνεχείς επεμβάσεις από μέρους των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες επιτάχυναν τη διάλυση και τον διαμελισμό της χώρας που άρχισε από τα τέλη του 18ου αιώνα μεταξύ της Αυστρίας, της Πρωσίας και της Ρωσίας και διήρκησε έως το 1919 που η Πολωνία έγινε και πάλι ανεξάρτητο κράτος με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών. Παρόμοιου χαρακτήρα ιστορικές και υπαινικτικές αναφορές συναντώνται επίσης στη σελ. 107 για το Μεξικό, όπου οι ινδιάνοι πέρασαν τα πάνδεινα έως ότου ανεξαρτητοποιηθούν, αφού προηγουμένως έπρεπε να γίνουν «κανονικοί» άνθρωποι από τους Ισπανούς παπάδες και να μάθουν να κάνουν τον σταυρό τους.
«Η εμπλοκή του θεού στο ποδόσφαιρο δεν είναι νέα»
Αλλού πάλι κυριαρχούν οι θρησκευτικές ιδιαιτερότητες. Αναφέρεται στη σελ. 91 με αφορμή τον αγώνα Σ. Αραβία- Αίγυπτος 2-1. Πριγκέιμ: Τίτλος: «Ο θεός να βάλει το χέρι του. Ο θεός είναι μεγάλος κι ο προφήτης του υπομονή γεμάτος. Οι μπελάδες δεν του λείπουν, μα και του προφήτη η υπομονή δεν λέει να στερέψει. Κι επειδή ο Θεός κουράστηκε να βγάζει τα κάστανα από τη φωτιά, δίνει τη δουλειά στον πιστό του τον προφήτη. Κι αυτού το αυτί δεν λέει να ιδρώσει. Τα ξέρει απ’ έξω κι ανακατωτά τα πιστά παιδιά του. Αφήνει κι αυτός στο πόδι του την μπάλα για να δοκιμάσει με χορευτικές φιγούρες τους δύο πιστούς του υπηρέτες. Κι άμα χαθεί το πόδι στης μπάλας τα τσαλίμια, μιας και ο θεός είναι πάντα μεγαλόθυμος θα βάλει και το χέρι του να συνεχίζουν οι πιστοί του υπηρέτες να δοξάζουν το μεγάλο όνομά του».
Προφανώς η εμπλοκή του θεού στο ποδόσφαιρο δεν είναι νέα. Πολύ συνηθισμένη εικόνα αποτελεί το βλέμμα ενός ποδοσφαιριστή προς τον ουρανό μετά από ένα γκολ ή μια σπουδαία απόκρουση. Να θυμίσω ένα πολύ πρόσφατο στιγμιότυπο με πρωταγωνιστή τον τερματοφύλακα της Λαμίας μετά την νίκη – πρόκριση της ομάδας απέναντι στον Ολυμπιακό. Ξετύλιξε με ευλάβεια μια εικόνα που είχε δίπλα στην εστία του και τη φίλησε. Είμαι βέβαιος ότι αν η χρήση των ιερών σκευών της Θείας Λατρείας δεν απαγορευόταν για άλλον σκοπό, αρκετά από τα σκεύη αυτά θα υπήρχαν στις αποσκευές του τερματοφύλακα.
Την πιο διάσημη όμως μεταφυσική παρέμβαση στο ποδοσφαιρικό γίγνεσθαι αποτελεί, χωρίς αμφιβολία, το χέρι του θεού, αυτό δηλαδή που βοήθησε τον Μαραντόνα να πετύχει ένα από τα πιο συζητημένα γκολ στην ιστορία του ποδοσφαίρου στο παγκόσμιο κύπελλο του 1986. Μάλιστα ένα χρόνο μετά ο πρωταγωνιστής δήλωσε ότι ήταν θέλημα θεού που εκφράστηκε μέσω του διαιτητή και ο ίδιος προφανώς δεν μπορούσε να αμφισβητήσει μια τέτοια βούληση ως υπέρτερη. Καταφανώς δεν λέει τίποτε περισσότερο από τον Γοργία που στο «Ελένης εγκώμιο» θεωρεί ότι ο έρωτάς της για τον Πάρη ήταν θέλημα θεού και αυτονόητα έπρεπε να υποταχθεί σε αυτό και να τον ακολουθήσει. Προφανώς δεν είναι εύκολο να εκτιμήσει κανείς με βεβαιότητα αν ο Μαραντόνα είχε υπόψη του την ύπαρξη του Γοργία ή του Ισοκράτη που ενίσχυσε την σχετική επιχειρηματολογία του τελευταίου ως προς τα πολλά δίκια της «Ωραίας Ελένης».
Σε άλλα σημεία του βιβλίου πάλι κυριαρχούν τα γεωγραφικά στοιχεία των χωρών που αναμετρώνται. Τονίζεται χαρακτηριστικά στη σελ. 99: «Η Αυστραλία είναι ένα με τη θάλασσα. Ένα σωστό υπερωκεάνιο καράβι. Το Περού κρατάει την αναπνοή του κοιτάζοντας τη θάλασσα από ψηλά. Εκεί στα ψηλά απρόσιτα βουνά το μόνο ταξίδι που τους μένει μέσα στον λιγοστό αέρα είναι να ταξιδεύουν με τη μπάλα». Λίγο πιο κάτω στη σελ. 101 ο σ. αναφέρεται στα παιδιά των λουλουδιών. Σημειώνει ότι η Δανία δεν φημίζεται για τους κήπους της, αλλά οι Δανοί λατρεύουν τη φύση. Αντιθέτως, η Γαλλία φημίζεται για τους κήπους και τις εξοχές της και οι Γάλλοι ξεχνώντας το σαβουάρ βιβρ ξεχύνονται όχι μόνο στα πάρκα και τις πλατείες, αλλά και στα γήπεδα. Αλλού πάλι συχνές είναι οι αναφορές στα παραδοσιακά προϊόντα που είναι συνυφασμένα με τον πολιτισμό κάθε τόπου, τον ορυκτό πλούτο ή τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν σε μια χώρα στην πανίδα όπως η ρωσική αρκούδα ή ο ισπανικός ταύρος.
«Ένα ιδιαίτερο και πρωτότυπο βιβλίο με ύφος γλαφυρό και πάνω απ’ όλα εύληπτο, πυκνό και λιτό»
Συμπερασματικά το πολύχρονο πάθος και η αγάπη του σ. για το ποδόσφαιρο, καθώς και οι εμπειρίες του και η επιστημονική του γνώση, καταγράφονται και αποτυπώνονται σε ένα ιδιαίτερο και πρωτότυπο βιβλίο με ύφος γλαφυρό και πάνω απ’ όλα εύληπτο, πυκνό και λιτό. Όπως ακριβώς απλό και εύληπτο είναι το άθλημα με το οποίο ασχολείται αν εξαιρέσει κανείς τις δυσκολίες κατανόησης του οφσάιντ από τις γυναίκες. Ο τρόπος αυτός προσέγγισης του ποδοσφαίρου, όπως ξεδιπλώνεται υποδειγματικά από τον συγγραφέα, νομίζω ότι καθιστά την παρουσιαζόμενη έκδοση των 181 σελίδων μια σημαντική συμβολή στην ελληνική αθλητική βιβλιογραφία.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
