«Σχολια στον Καβαφη» της δεινης καβαφογνωστριας Μαρης Θεοδοσοπουλου

Τον Φεβρουάριο του 2018 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Πόλις», το βιβλίο της Μάρης Θεοδοσοπούλου, «Σχόλια στον Καβάφη», το οποίο αποτελείται από 18 μελέτες, άρθρα και κριτικές της σχετικά με τον Αλεξανδρινό Κ. Π. Καβάφη, που απαριθμεί 308 σελίδες με μαλακό εξώφυλλο. Η συγγραφέας απεβίωσε το 2016, συνεπώς, η απόφαση και η συλλογή κάποιων από τα έργα της, με σκοπό να εκδοθούν σε έναν τόμο, έγινε με πρωτοβουλία του συντρόφου της, Κωστή Λιόντη, στην οποία βεβαίως συνετέλεσε η «άμεση-πρόθυμη ανταπόκριση του Νίκου Γκιώνη των εκδόσεων “Πόλις”». Η επιμέλεια του τόμου, αλλά και η αξιόλογη και συνάμα επικουρική για την κατανόηση της κριτικής δράσης τής Μ. Θεοδοσοπούλου, εισαγωγή του βιβλίου, ανήκουν στον Δημήτρη Δασκαλόπουλο. 

«Ο Καβάφης αντί να κληροδοτήσει εκών άκων τη νεμόμενη περιοχή σε νεότερους, διαμόρφωσε και άφησε συνεχιστές του έργου του» 

Τα επτά από τα 18 κείμενα που παρατίθενται στο βιβλίο είναι αποκλειστικά συνυφασμένα με τον Αλεξανδρινό ποιητή. Δύο από αυτά, αποτελούν ενδελεχείς και εκτενείς κριτικές της Μ. Θεοδοσοπούλου για τις εκδόσεις καβαφικών έργων, όπως αυτή της αλληλογραφίας του με τον Ε. Μ. Φόρστερ. Η δεύτερη κριτική, αφορά το λεξικό παραθεμάτων του Καβάφη, του οποίου η δημιουργία είχε αναγγελθεί από το 1963, καταλήγει όμως να εκδίδεται το 2015, σε επιμέλεια Μιχάλη Πιερή, από τις εκδόσεις «Ίκαρος». Στη μελέτη της «Λεξικογράφος Καβάφης» σχολιάζει και ερευνά τη σημασία του έργου, αλλά και μία άγνωστη πλευρά του ποιητή, αυτή του λεξικογράφου. Στον τόμο, επιπρόσθετα, συμπεριλαμβάνονται δύο κριτικές της, πάνω σε βιβλία καβαφικής μελέτης, από τους Δημήτρη Παπανικολάου και Έρση Σωτηροπούλου.
 
Δεν λείπουν, φυσικά, από το βιβλίο, τρία κείμενα της Μάρης Θεοδοσοπούλου για το «Έτος Καβάφη», το 2013. Παρατίθεται απόσπασμα από το κείμενό της με τίτλο «Αλεξανδρινού Αναδιφήσεις»: «Τελικά, όποτε ένα έτος κηρύσσεται επισήμως επετειακό, λες και πέφτει περονόσπορος, ούτε μία έκδοση δεν γίνεται πέραν ορισμένων εκ του προχείρου, προς απορρόφηση των προβλεπομένων για την περίπτωση κονδυλίων. Ενώ το ουδέποτε κηρυχθέν Έτος Καβάφη έφερε καλή σοδειά. Αν και η φροντίδα του Καβάφη αποτελεί εξαιρετική περίπτωση, καθώς ο φιλόλογος που την ανέλαβε όχι μόνο στάθηκε κοντά ένα τρίτο του αιώνα αφοσιωμένος στον Αλεξανδρινό, αλλά κατόρθωσε να συνεχίσει και μετά θάνατον. Αντί να κληροδοτήσει εκών άκων, ως συνήθως γίνεται, τη νεμόμενη περιοχή σε νεότερους, διαμόρφωσε και άφησε συνεχιστές του έργου του». 

Η σχέση του Καβάφη με τους ομότεχνούς του 

Τα λοιπά έντεκα κείμενα που, μαζί με τα προαναφερθέντα, συναπαρτίζουν τον τόμο «Σχόλια στον Καβάφη», αφορούν τη θεώρηση, αλλά σημαντικότερα, την αναθεώρηση, των σχέσεων του Αλεξανδρινού με άλλους ποιητές, από τη συγγραφέα. Συγκεκριμένα, οι πολλάκις μελετημένες στο παρελθόν σχέσεις του Καβάφη με τον Παλαμά, τον Ξενόπουλο, τον Σεφέρη και τον Παπαδιαμάντη, επανεξετάζονται από την κ. Θεοδοσοπούλου, η οποία συμπεριλαμβάνει στις μελέτες τις εξονυχιστικές λεπτομέρειες για τον βίο και το έργο των ποιητών, υιοθετώντας μία στάση που υπολογίζει την επιρροή των ένθερμων αναγνωστών, των ποιητών, στην άποψη που έχει σχηματιστεί για τις μεταξύ τους σχέσεις. Ειδικότερα, μιλώντας για τη σχέση του Καβάφη με τον Κωστή Παλαμά, αποδίδει την ευθύνη της «διαμάχης» των ποιητών, στους σχολιαστές και στο αναγνωστικό κοινό.
 
Η σταδιακή κριτική αναδόμηση της στάσης του Σεφέρη έναντι του Καβάφη, φωτίζει σημαντικά το σεφερικό πρίσμα, καθώς γνωρίζουμε την «πολύχρονη προσπάθεια του Γιώργου Σεφέρη να οικειωθεί την καβαφική ποίηση». Στο άρθρο της,  «Ο Καβάφης του Ξενόπουλου ΙΙΙ», παρουσιάζει τη δική της άποψη για τη σχέση του ποιητή με τον Ξενόπουλο: «Ένα πρόχειρο συμπέρασμα θα ήταν πως ο Ξενόπουλος ως κριτικός του Καβάφη δείχνει ανεπαρκής. Ένα δεύτερο, πιο ενδιαφέρον για εμάς σήμερα, είναι πως η γνωριμία συγγραφέα και κριτικού καθιστά αδύνατη την ανασύνθεση της σχέσης τους με βάση τα κριτικά κείμενα».
 
Τέλος, η σχέση του Παπαδιαμάντη με τον Αλεξανδρινό, η οποία την απασχόλησε ιδιαίτερα επιστημονικά, αποτελεί επίσης αντικείμενο του ενδιαφέροντός της: «Στις ε­ορ­τές των Χρι­στου­γέν­νων η μνη­μό­νευ­ση του Πα­πα­δια­μά­ντη α­πο­τε­λεί πα­ρά­δο­ση, α­σχέ­τως αν αυ­τό μπο­ρεί να ε­κλη­φθεί ως έμ­με­ση α­πο­δο­χή της α­να­χρο­νι­στι­κής ά­πο­ψης που τον ό­ρι­ζε κά­πο­τε Άγιο των Γραμ­μά­των μας. Αν, μά­λι­στα, η μνη­μό­νευ­ση συν­δυά­ζει τον Πα­πα­δια­μά­ντη με τον Κα­βά­φη, του ο­ποίου το Έτος, λό­γω αρ­γο­πο­ρη­μέ­νου ζή­λου, θα ε­πε­κτα­θεί στο Νέ­ον Έτος, κα­θί­στα­ται και ε­πί­και­ρη. Αλλά, σε έ­να κει­με­νά­κι του “Ex Libris”, τι να πρω­το­μνη­μο­νεύ­σεις; Τα κοι­νά τους ση­μεία; Τα ση­μεία σύ­μπτω­σης, που α­πρό­σμε­να πα­ρου­σία­σαν τα ε­πε­τεια­κά τους έ­τη, 2011-2013; Ή την α­πί­θα­νη συ­νά­ντη­σή τους στη γει­το­νιά, ό­χι των αγ­γέ­λων, αλ­λά των μπλό­γκε­ρ;». 

Η βιβλιοκριτικός Μάρη Θεοδοσοπούλου 

Η Μάρη Θεοδοσοπούλου γεννήθηκε στον Βόλο το 1950. Σπούδασε χημικός μηχανικός στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και ολοκλήρωσε τη διδακτορική της διατριβή στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα, στις ΗΠΑ. Συμμετείχε ερευνητικά στην ομάδα του Ilya Prigogine  στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών. Στην Ελλάδα, συνεργάστηκε με το περιοδικό «Αντί», την εφημερίδα «Εποχή» και «Το Βήμα», στην κριτική θεατρικών παραστάσεων και λογοτεχνίας. Διέθετε μόνιμη στήλη το “Ex Libris” στην εφημερίδα «Εποχή», όπου και δημοσίευσε τις περισσότερες κριτικές της. Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 66 ετών, στις 9 Αυγούστου 2016. 

H Λίζυ Τσιριμώκου  για τη Μάρη   

Η Λίζυ Τσιριμώκου γράφει για τη Μάρη Θεοδοσοπούλου στην εφημερίδα «Το Βήμα»: «Δεινή καβαφογνώστρια, με γλώσσα επίσης ασκημένη στην ειρωνεία, ακάματη ερευνήτρια, με διακριτούς στόχους και εμμονές, όπως κάθε φιλόλογος (με την κυριολεκτική σημασία του όρου, όχι της απλής επαγγελματικής κατάρτισης αλλά του ανιδιοτελούς πάθους για τον λόγο και τα έργα του), η Μάρη Θεοδοσοπούλου τοποθετήθηκε και αυτή με τη στάση της και τα γραπτά της “ελαφρώς λοξά προς το σύμπαν”, κατά την εύστοχη ρήση του Ε. Μ. Φόρστερ. Μακάρι ο ίδιος ή κάποιος άλλος ρέκτης εκδότης να συγκεντρώσει και τα υπόλοιπα κείμενά της, πολύτιμο παλμογράφο για την κίνηση των γραμμάτων και των ιδεών.»

*Η Άννα Παληκίδου  τεταρτοετής φοιτήτρια του Τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας του ΔΠΘ, έγραψε και επιμελήθηκε το φιλοξενούμενο εδώ κείμενο κατά τη διάρκεια της πρακτικής της άσκησης, τον Μάρτιο του 2019.

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.