Ο Τομασο Καμπανελλα και η «Πολιτεια του Ηλιου»
Ο Τομάσο Καμπανέλλα (Giovanni Domenico Campanella) γεννήθηκε στο Στίλο της Καλαβρίας, περιοχή που διατηρεί μέχρι σήμερα ίχνη ελληνοφωνίας. Εισερχόμενος σε ηλικία μόλις 14 ετών στο Τάγμα των Δομινικανών άλλαξε το όνομά του σε Tommaso. Ξεκίνησε να μελετά Αριστοτέλη, όμως η σχολαστική προσέγγιση των συγχρόνων του Αριστοτελικών τον οδήγησε στη μελέτη του Πλάτωνα, των Στωϊκών αλλά και των ερμητικών κειμένων. Επανειλημμένα συνελήφθη και βασανίστηκε από την Ιερά Εξέταση. Οι ανωτέρω δυσάρεστες εμπειρίες αξιοποιήθηκαν στο έργο του «Πολιτεία του Ήλιου», το οποίο εκτός των άλλων αποτελεί μαρτυρία για την ελευθερία της ανθρώπινης βούλησης, εν προκειμένω και της δικής του, η οποία δεν εκάμφθη από τα βασανιστήρια της Ιεράς Εξέτασης.
Ο Καμπανέλλα συνήθιζε να παρομοιάζει τον εαυτό του με τον Προμηθέα δεμένο στον Καύκασο. Τα γραπτά του είναι προσανατολισμένα σε θεολογικά, πολιτικά, ιατρικά, φυσικά και φιλοσοφικά ζητήματα (“De astronomia”, “Metaphysica”, “Theologia” είναι οι τίτλοι μερικών έργων του). Η «Πολιτεία του Ήλιου» (“Citta del Sole”) εκδίδεται το 1602, είναι έργο βασισμένο και στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα και ενταγμένο στον ουτοπικό στοχασμό όπως η «Ουτοπία» του Τόμας Μουρ. Έζησε φυλακισμένος περί τα είκοσι επτά έτη, όμως τα σπάνια πνευματικά χαρίσματα που διέθετε του επέτρεπαν να συλλάβει προτάσεις όπως: «Γεννημένος από τη φιλοσοφία, εραστής του καλού, του ωραίου και του αληθινού» ή προτροπές όπως «αποφύγετε φίλοι μου τα δευτερεύοντα σχολεία, τα οποία δίνουν χιλιοστά του κόσμου» ή «ο λαός δεν γνωρίζει ότι όλα είναι δικά του, όσα βρίσκονται ανάμεσα στη γη και τον ουρανό και όταν κάποιος βρεθεί και του πει την αλήθεια, τον σκοτώνει και τον γκρεμίζει».
Ο Καμπανέλλα θεωρεί ότι κάθε ανθρώπινο ον διαθέτει γνώση, δύναμη και αγάπη. Η γνώση έχει την έννοια της πνευματικής λειτουργίας και της λογικής, η δύναμη είναι η επιθυμία για ζωή, η αγάπη είναι η πλατωνική έννοια του έρωτος δηλαδή ο αντίστροφος δρόμος της ψυχής από το χρόνο στην αιωνιότητα. Κατά τον Καμπανέλλα η γνώση οδηγεί στην αλήθεια, η δύναμη οδηγεί στην ύπαρξη και η αγάπη στην ενότητα, καθώς ο άνθρωπος είναι σύνθεση όντος και μη όντος. Ο άνθρωπος καθοδηγείται από την Ανάγκη, τη Μοίρα και την Αρμονία. Το κακό είναι ατέλεια της ελεύθερης βούλησης, η οποία πράττει ενάντια στη φύση.
Ο Καμπανέλλα θεωρεί τον άνθρωπο ον πολιτικό και κοινωνικό μαζί, θέση η οποία οδηγεί στον Θωμά Ακινάτη, που συμπλήρωσε τον Αριστοτέλη. Ο Τομάσο Καμπανέλλα θεωρεί ότι η πολιτική είναι τέχνη διακυβέρνησης του κράτους την οποία οι άνθρωποι διδάχτηκαν από το Θεό. Κατά τον Καμπανέλλα ο Μακιαβέλλι σφάλλει γιατί διαχωρίζει την κοσμική εξουσία από την πνευματική. Ο Καμπανέλλα εκτιμά ότι κανένα πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να διατηρηθεί στο χρόνο εάν αδιαφορεί για τις πνευματικές ανάγκες του ανθρώπου και εξυπηρετεί μόνο την (μικρό)πολιτική καθημερινότητα.
Ο ηγεμόνας πρέπει να έχει μάθει να κυβερνά σταδιακά, πρώτα ως αρχηγός οικογένειας, ακολούθως ως κυβερνήτης χωριού, μετά πόλης, ακολούθως επαρχίας και μετά πολιτείας. Πρέπει να γνωρίζει να υποτάσσει τις κατώτερες επιθυμίες του στη λογική. Δεν πρέπει να τροποποιεί ή να αλλάζει τους νόμους συχνά γιατί η συχνή μεταβολή των νόμων όπως και η πολυνομία είναι σημάδια κακής διακυβέρνησης.
Ο Καμπανέλλα στην «Πολιτεία του Ήλιου» διαμορφώνει κατοίκους οι οποίοι είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί στους ξένους από τον φόβο να εισαχθούν ξένα ήθη. Συνιστά στους πολίτες να αποφεύγουν τις συναναστροφές με ξένους καθώς και να μην ταξιδεύουν στο εξωτερικό χωρίς να υπάρχει σπουδαίος λόγος ή ανάγκη που καθιστούν το ταξίδι απαραίτητο. Οι σύγχρονοι του Καμπανέλλα δεν πρόσεξαν πολύ την «Πολιτεία του Ήλιου», όπως και τα υπόλοιπα έργα που περιγράφουν ιδανικές πολιτείες. Η «Πολιτεία του Ήλιου», η «Πολιτεία» του Πλάτωνα, καθώς και η «Ουτοπία» του Τόμας Μουρ επανήλθαν στο προσκήνιο κατά τον 19ο αιώνα, όπου κατά τη συνήθη ανθρώπινη στενοκεφαλιά ερμήνευσαν την αναγεννησιακή γραμματεία με τα κριτήρια του 19ου αιώνα. Οι κοινωνίες της Αναγέννησης είχαν απορρίψει την ιδιοκτησία, αυτό ερμηνεύτηκε ως προάγγελος του σοσιαλισμού. Οι ουτοπίες, γνήσιος καρπός της πλατωνικής Πολιτείας και της αναγεννησιακής ανάγνωσής της, απέβλεπαν στη βελτίωση και του ανθρώπου και της πολιτείας, καθώς περιγράφουν παράδεισο επί της γης, φτιαγμένο όμως από ανθρώπους. Ο Καμπανέλλα, όπως και ο Μουρ, υποδηλώνουν τον Προμηθέα-δημιουργό της νέας τάξης, της οποίας ιδρυτής δεν είναι ο Θεός, αλλά ο άνθρωπος. Η πόλη διαθέτει δικαιοσύνη, κυβερνάται από τους αρίστους που εκπαιδεύτηκαν να τηρούν το σύνολο των αξιών. Αυτή είναι η κεντρική ιδέα στα ουτοπικά έργα της Αναγέννησης.
Ο Καμπανέλλα υποστηρίζει ότι βασιλιάς δεν είναι όποιος κατέχει τον τίτλο, αλλά εκείνος που γνωρίζει και θέλει να κυβερνά με δικαιοσύνη. Προτείνει επίσης τον έλεγχο των γεννήσεων, υπό την έννοια της ευγονικής: Μόνο οι υγιείς μπορούν να αποκτήσουν παιδιά. Προβλέπει επίσης τους στοιχειώδεις κανόνες υγιεινής, την τήρηση των οποίων φροντίζουν επιθεωρητές της δημόσιας υγείας. Οι γιατροί είναι έμμισθοι υπάλληλοι του κράτους και όλοι οι πολίτες λαμβάνουν δωρεάν ιατρική περίθαλψη. Η εκπαίδευση διενεργείται με ευθύνη του κράτους, το οποίο δεν επιτρέπει σε άλλο να την παρέχει. Σκοπός της είναι οι μαθητές να γνωρίζουν τον τρόπο που κυβερνά ο Θεός και τους νόμους της φύσης. Μέρος της βασικής εκπαίδευσης είναι η γνώση της καλλιέργειας της γης, και η γνώση του πολέμου για να βρίσκονται σε ετοιμότητα. Οι πολίτες ασκούν το επάγγελμα που τους ταιριάζει, ενώ η αεργία είναι από τα πιο κατακριτέα κοινωνικά ζητήματα. Εξάλλου οι φτωχοί είναι ανήθικοι, πονηροί, απατεώνες, πανούργοι και ψεύτες. Οι πλούσιοι είναι θρασείς, υπερόπτες και πνευματικά ακαλλιέργητοι. Στην «Πολιτεία του Ήλιου» απαξιώνουν το χρήμα, καθώς διασφαλίζεται η επάρκεια των αγαθών, μέσω της αγροτικής καλλιέργειας. Οι κάτοικοι της «Πολιτείας του Ήλιου» «είναι πλούσιοι, γιατί έχουν τα πάντα, φτωχοί γιατί δεν κατέχουν τίποτε».
Αξίζει να επισημανθεί ότι στην «Πολιτεία του Ήλιου», το δημόσιο συμφέρον προέχει έναντι του ιδιωτικού, καθώς το σύνολο του πληθυσμού οργανώνεται σε κοινοτικό τρόπο ζωής, με κοινότητα των αγαθών. Ωστόσο, ο Καμπανέλλα δεν είναι πρώιμος σοσιαλιστής αλλά ενδιαφέρεται κυρίως για το ενάρετο των συνανθρώπων του, στοιχείο, που τον κατηγοριοποιεί στους στοχαστές, που επηρεάσθηκαν από την αρχαία ελληνική σκέψη. Αν η «Ουτοπία» του Μουρ βασίζεται στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα, η «Πολιτεία του Ήλιου» του Καμπανέλλα βασίζεται στον Πλάτωνα αλλά και στο δεύτερο βιβλίο των ιστοριών του Διόδωρου Σικελιώτη.
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
