Οταν ο Μαρξ απο το Σοχο ηρθε στην Κομοτηνη
Το γνωστό έργο του Howard Zinn «Ο Μαρξ στο Σόχο» παρουσιάζει στο κοινό της πόλης η αυτοδιαχειριζόμενη θεατρική ομάδα «Φάντης Μπαστούνι» με τον Βασίλη Κυριάκου στο ρόλο του Μαρξ και τον Νίκο Σέργη στη σκηνοθεσία, για δύο παραστάσεις στο «Οχτώ». Η πρώτη παράσταση έλαβε χώρα χθες αποσπώντας το χειροκρότημα των παρευρισκομένων που είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν θέατρο σε ένα μη αναμενόμενο χώρο. Και αν το έργο του Zinn, που θέλει των Μαρξ να επιστρέφει στη γη για μια ώρα δηλώνοντας πως δεν είναι μαρξιστής, το εγχείρημα της αυτοδιαχειριζόμενης ομάδας είναι πρωτοποριακό στο χώρο του θεάτρου.
Ο «ΠτΘ» συνομίλησε με τους συντελεστές αυτές της παράστασης τόσο για το έργο του Zinn, τα μηνύματα του έργου που είναι περισσότερο παρά ποτέ επίκαιρα αλλά και για το εγχείρημα της αυτοδιαχείρισης που εκκινεί από την ανάγκη να υπάρχει ακηδεμόνευτη καλλιτεχνική δημιουργία και καταλήγει ως σκοπό να παρουσιάζει θέατρο παντού, έξω από συμβατικούς χώρους, σε πόλεις που οι «μεγάλοι» θίασοι δεν προτιμούν λόγω οικονομικών δεδομένων και σε ένα κοινό που ενώ «διψάει» για καλό θέατρο δεν έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει. Κοινώς, όπως επισημαίνουν και οι δύο συντελεστές της παράστασης μιλάμε για ένα «σύγχρονο μπουλούκι».
Νίκος Σέργης όμως και Βασίλης Κυριάκου αναλυτικά…
Βασίλης Κυριάκου, ηθοποιός «Σε αυτή την εποχή που ζούμε πρέπει να παίρνουμε θέση» «Το θέατρο είναι παιδεία πάνω από όλα, που μας λείπει όμως»
ΠτΘ: Πώς είναι ο Μαρξ να «ανασταίνεται» να πηγαίνει στο Σόχο και να μεταβαίνει ακολούθως στην Κομοτηνή;
Β.Κ.: Όταν ξεκινήσαμε πριν ένα χρόνο τις παραστάσεις η στάση μας απέναντι στην παράσταση ήταν εντελώς διαφορετική από ό,τι είναι σήμερα. Στην αρχή το βλέπαμε με μια πιο ερασιτεχνική διάθεση αλλά η πορεία των παραστάσεων μας έκανε να αντιμετωπίσουμε την παράσταση πιο επαγγελματικά. Προτεραιότητα της ομάδας μας είναι να παίζουμε σε γειτονιές, σε καταλήψεις, σε αυτοδιαχειριζόμενους χώρους. Για μένα είναι πολύ περίεργο να παίζω στην Κομοτηνή, καθώς έζησα εδώ ως φοιτητής 4 χρόνια και επίσης είναι πολύ περίεργο λόγω της γκάμας του κόσμου που υπάρχει εδώ. Το να επιστρέφει για μια ώρα ο Μαρξ στη γη και στην Κομοτηνή για να παραστήσει τις ιδέες του είναι διακύβευμα, αν θα τα καταφέρει να πείσει.
«Είναι το ωραιότερο “κατόρθωμα” να πας εκεί που το θέατρο δεν είναι τόσο εύκολο να πάει»
ΠτΘ: Πως είναι να παρουσιάζεις μια παράσταση σε χώρους μη αναμενόμενους; Το κοινό αντιδρά διαφορετικά σε τέτοιους χώρους;
Β.Κ.: Προσωπικά προτιμώ μια παράσταση σε τέτοιους χώρους για τον απλό λόγο ότι το κοινό βρίσκεται μερικά εκατοστά μακριά από τον ηθοποιό. Έτσι καταφέρνω να παίρνω την αύρα του κόσμου, τον έχω απέναντί μου, τα ερωτήματα του κόσμου είναι απέναντί μου και είναι μεγάλη πρόκληση για μένα να μεταδώσω το μήνυμα της παράστασης. Είναι το ωραιότερο «κατόρθωμα» να πας εκεί που το θέατρο δεν είναι τόσο εύκολο να πάει. Μ’ αρέσει πάρα πολύ να παίζω σε τέτοιους χώρους γιατί αποκτάμε, και εγώ και ο σκηνοθέτης, πιο ανθρώπινες σχέσεις με τους θεατές.
«Δίνουμε προτεραιότητα σε χώρους που έχουν κάτι να πουν πολιτικά»
ΠτΘ: Χαρακτηρίζετε την ομάδα σας ως ένα περιοδεύοντα θίασο. Πώς είναι για σένα να λειτουργείς μέσα σε μια αυτοδιαχειριζόμενη ομάδα και τελικά γιατί περιοδεύων θίασος;
Β.Κ.: Είναι πάρα πολύ όμορφο γιατί περιμένεις από τον εαυτό σου να κάνει τα πάντα, να βρει το σκηνικό, τη μουσική, να προσπαθεί να βρει ο ίδιος χώρος για να παρουσιάσει την παράσταση. Γενικά δίνουμε προτεραιότητα σε χώρους που έχουν κάτι να πουν πολιτικά. Έχουμε παίξει στο στούντιο της Θεσσαλονίκης για την ΕΡΤ Open και τα έσοδα της παράστασης πήγαν όλα για τη στήριξη της προσπάθειάς τους, 11 Ιουνίου με αφορμή τα δύο χρόνια από το μαύρο της ΕΡΤ θα παίξουμε στην ΕΡΑ Τρικάλων.
Όσο αφορά τον χαρακτηρισμό μας ως περιοδεύοντας θίασος ή αλλιώς μπουλούκι, αφενός μας αρέσει πάρα πολύ να είμαστε σε κίνηση, καθοδόν συνέχεια και αφετέρου θέλουμε να παίζουμε θέατρο εκεί που οι άλλοι δύσκολα πηγαίνουν, λόγω κόστους, αρπαχτής κτλ. Στόχος μας είναι να παίξουμε σε όλη την Ελλάδα και προσωπικός μου στόχος είναι να παίξω και στην Κύπρο.
«Σε όλο τον κόσμο οι ηθοποιοί που ενσαρκώνουν αυτό το ρόλο είναι μεγαλύτερης ηλικίας, εμείς όμως κάνουμε τον νεαρό Μαρξ»
ΠτΘ: Πώς είναι για έναν ηθοποιό να μπει στο πετσί του Μαρξ;
Β.Κ.: Το εγχείρημα από μόνο του είναι δύσκολο. Αν είσαι δε και νεαρός σε ηλικία όπως εγώ είναι ακόμη πιο δύσκολο, γιατί τα διαβάσματα ενός 28χρονου σε σύγκριση με ενός 60χρονου ηθοποιού είναι λιγότερα. Σε όλο τον κόσμο οι ηθοποιοί που ενσαρκώνουν αυτό το ρόλο είναι μεγαλύτερης ηλικίας και λόγω παρουσιαστικού. Στην προσωπική μου αναζήτηση λοιπόν του ρόλου διάβασα τα οικονομικά και φιλοσοφικά χειρόγραφα του Μαρξ που πραγματεύονται ουσιαστικά την αποξένωση του ανθρώπου από τον άνθρωπο, την αποξένωση του ανθρώπου από την ίδια του την εργασία και τη φύση του. Αυτές οι αναλύσεις άλλωστε ήταν και η λυδία λίθος για πολλούς μαρξιστές του 20ου αιώνα. Ένας φίλος του σκηνοθέτη από τη Βουδαπέστη χαρακτηριστικά είπε, όταν είδε την παράσταση, ότι είναι πολύ επιτυχημένη η μεταφορά, γιατί ουσιαστικά «κάνετε τον νεαρό Μαρξ».
ΠτΘ: Πώς είναι να βρίσκεσαι μόνος σου πάνω στη σκηνή;
Β.Κ.: Είναι δύσκολο γιατί δεν έχεις βοήθεια. Αλλά νομίζω πως για τον θεατή δεν είναι βαρετό, αφού έχει ροή ο μονόλογος και επιπλέον ο καθένας μπορεί να μάθει για τον Μαρξ μέσα σε κάτι παραπάνω από μία ώρα όχι μόνο για το έργο του αλλά και βιογραφικά στοιχεία ενώ παράλληλα στο έργο αναφέρονται και κοινωνικά και πολιτικά στοιχεία της εποχής.
«Όπως λέει και ο ίδιος ο Μαρξ στο τέλος του έργου ο άνθρωπος ζει το μη βίωμα»
ΠτΘ: Τι καθιστά το έργο τόσο επίκαιρο στην εποχή μας;
Β.Κ.: Οι ιδέες του Μαρξ είναι που καθιστούν τόσο επίκαιρο το έργο στην εποχή μας. Μέσα σε αυτές τις ιδέες περιλαμβάνεται και η αποξένωση. Όπως λέει και ο ίδιος ο Μαρξ στο τέλος του έργου ο άνθρωπος ζει μια ζωή που δεν είναι δικιά του, αποξενώνεται από τον ίδιο του τον εαυτό, ζει το μη βίωμα. Μια πραγματική, μία όμορφή ζωή λέει ο Μαρξ θα ήταν υπαρκτή μόνο στα όνειρα μόνο στη φαντασία.
Παράλληλα, αναφορικά με την επικαιροποίηση του έργου, έχουμε βάλει κι εμείς πολλά επίκαιρα στοιχεία στο έργο όπως τους 7.000 «ιδανικούς αυτόχειρες» της Ελλάδας των μνημονίων ή τους αποκεφαλισμούς στο Κομπάνι.
«Υπάρχει πλέον μια τόσο διαμεσολαβημένη σχέση μεταξύ ηθοποιού και θεατή, που πρώτα απ’ όλα μπαίνει το κέρδος και οι πολιτικές ιδέες απονεκρώνονται»
ΠτΘ: Γνωρίζουμε από το βιογραφικό σου ότι δεν έχεις σπουδάσει θέατρο. Ωστόσο επέλεξες να πορεύεσαι στη ζωή σου ως ηθοποιός. Γιατί κατέληξες σε αυτή την επιλογή;
Β.Κ.: Το θέατρο είναι όμορφη μορφή τέχνης. Είναι παιδεία πάνω από όλα, που μας λείπει όμως. Όλοι μπορούμε να παίξουμε θέατρο αλλά υπάρχει πλέον μια τόσο εμπορευματοποιημένη σχέση στο θέατρο, μια τόσο διαμεσολαβημένη σχέση μεταξύ ηθοποιού και θεατή, που πρώτα απ όλα μπαίνει το κέρδος και οι πολιτικές ιδέες απονεκρώνονται.
«Το δύσκολο και το ωραίο συνάμα στο αδιαμεσολάβητο θέατρο είναι να αναγκάζεις τους θεατές να παίρνουν θέση»
ΠτΘ: Η ομάδα «Φάντης Μπαστούνι» έχει σχέδια για το μέλλον;
Β.Κ.: Για την ώρα τα σχέδιά μου ταιριάζουν με αυτά του Νίκου Σέργη. Δουλεύουμε πολύ καλά ως ντουέτο και ταιριάζουμε σαν άνθρωποι. Τα σχέδια αυτού του ντουέτου περιλαμβάνουν να γίνουμε κουαρτέτο που θα παίζει στα χωριά, εκεί που δεν πάει κανείς να παίξει θέατρο. Θεωρώ ότι στην Ελλάδα υπάρχουν πολλά σπέρματα ανθρώπων που καταπιάνονται με το πολιτικό θέατρο αν και μπορεί να μην φαίνονται.
Το δύσκολο στο αδιαμεσολάβητο, το πολιτικοποιημένο θέατρο και το ωραίο συνάμα είναι πικράνεις και να θέτεις ερωτήματα στους θεατές. Να αναγκάζεις τους θεατές να παίρνουν θέση είτε συμφωνούν είτε όχι με την παράσταση είτε τους αρέσει η παράσταση είτε όχι. Σε αυτή την εποχή που ζούμε πρέπει να παίρνουμε θέση, γιατί, όπως είπε και ο Howard Zinn, «δεν μπορείς όταν κινείται ένα τρένο εσύ να μένεις ακίνητος».
Νίκος Σέργης, σκηνοθέτης – μαθηματικός «Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να ζούμε με ιεραρχικά μοντέλα»
ΠτΘ: Είναι εντυπωσιακό το βιογραφικό σας, έχετε πτυχίο μαθηματικού συνεχίζοντας με μάστερ και διδακτορικό στη φιλοσοφία. Πώς συμβαδίζουν όλα αυτά με το θέατρο;
Ν.Σ.: Το θέατρο ξεκίνησε ως ερασιτεχνική ενασχόληση στο Ρέθυμνο, όταν έκανα το μάστερ μου και στη συνέχεια εξελίχθηκε σε μια πιο συστηματική ενασχόληση. Αναφορικά με τα μαθηματικά, ήταν η μεγάλη μου αγάπη στο σχολείο και αποφάσισα συνειδητά να ακολουθήσω αυτή την επιστήμη. Στην πορεία μια «ζεστή» σχέση που είχα με το χώρο των ιδεών με έστρεψε προς τη φιλοσοφία. Παρότι το «πάντρεμα» φιλοσοφίας και μαθηματικών ακούγεται παράδοξο, δεν είναι, διότι τα μαθηματικά είναι μια αφηρημένη επιστήμη όπως και η φιλοσοφία. Έτσι κάπου εκεί στο πεδίο του αφηρημένου συναντώνται. Άλλωστε πρέπει να σας πω ότι τα μαθηματικά είναι χρήσιμα και για τη φιλοσοφία και για το θέατρο.
«Μας αρέσει ο διάλογος και όχι οι πυραμίδες»
ΠτΘ: Αυτοδιαχείριση και θέατρο. Πώς συνδυάζονται αυτά τα δύο;
Ν.Σ.: Τα αυτοδιαχειριζόμενα εγχειρήματα στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχουν επεκταθεί αρκετά και όχι μόνο στο πεδίο της τέχνης. Για εμάς το εγχείρημα της αυτοδιαχείρισης ήταν πολιτική επιλογή εξ αρχής με την έννοια ότι μας αρέσει ο διάλογος, μας αρέσει η ανοιχτή πλατφόρμα, όπου όλοι μπορούν να πάρουν θέση και όχι οι πυραμίδες. Και για όσους εκφράζουν ενστάσεις για το γεγονός ότι διατηρώ στο πλαίσιο της αυτοδιαχείρισης το ρόλο του σκηνοθέτη εγώ απαντώ ότι πρωτίστως ο σκηνοθέτης είναι θεατής και οργανωτής και η λειτουργία του δεν αντιτίθεται στην ιδέα της αυτοδιαχείρισης.
Το εγχείρημα της αυτοδιαχείρισης βοηθάει κάποιον ενσυνείδητα να απέχει από εξαρτήσεις και χορηγίες στέλνοντας παράλληλα και ένα πολιτικό μήνυμα, που μπορείς βέβαια να το εκπέμψεις και μέσα από τη δουλειά σου αλλά και με τον τρόπο που λειτουργείς μπορείς να πεις και κάτι.
«Ο Zinn κατάφερε να φτιάξει ένα Μαρξ που είναι σημερινός»
ΠτΘ: Το έργο που επιλέξατε να ανεβάσετε είναι ο Μαρξ στο Σόχο. Γιατί επιλέξατε αυτό το έργο; Το θεωρείται επίκαιρο;
Ν.Σ.: Καταρχήν θεωρώ την ιδέα του Zinn να «αναστήσει» τον Μαρξ, για να μας μιλήσει για τα δεινά του καπιταλισμού σήμερα, ευφυέστατη. Πέρα από την θεωρητική πολιτική πλευρά του έργου, που μπορεί να μην εκφράζει κάποιον, το έργο είναι και δραματουργικά πολύ καλά στημένο. Παρότι ο ίδιος δεν ήταν επαγγελματίας δραματουργός κατάφερε να φτιάξει ένα μονόλογο που στέκεται στο σανίδι. Έτσι ο Zinn κατάφερε να φτιάξει ένα Μαρξ που είναι σημερινός μιλάει στο σήμερα και είναι απόλυτα επίκαιρος, εμείς μάλιστα έχουμε μπολιάσει το έργο με διάφορα γεγονότα που προστέθηκαν κατά το τελευταίο έτος και έτσι κάναμε ακόμα πιο επίκαιρο το λόγο του Howard Zinn και τον προσαρμόσαμε κατά τι στην τρέχουσα συγκυρία.
«Η εποχή μας σε σχέση με την εποχή του Μαρξ είναι πολύ πιο κοντά στα όσα έγραφε»
ΠτΘ: Υπάρχει κάποια φράση του Μαρξ μέσα στο κείμενο που θεωρείτε πιο ταιριαστή στη σημερινή κατάσταση της Ελλάδας;
Ν.Σ.: Ίσως η φράση προς το τέλος του κειμένου που πιάνεται με την ιδέα της αποξένωσης. Η ιδέα αυτή βρίσκεται στα νεανικά κείμενα του Μαρξ και θίγει τη σχέση του ανθρώπου με τα προϊόντα και τη χαρακτηρίζει ως διαμεσολαβημένη. Κατά τον Μαρξ δηλαδή η πραγματικότητα του ανθρώπου γίνεται όλο και περισσότερο εμπόρευμα. Νομίζω ότι η εποχή μας σε σχέση με την εποχή του Μαρξ είναι πολύ πιο κοντά στα όσα έγραφε, αφού τώρα πια ζούμε την κρίση του εμπορεύματος στο δυτικό κόσμο και τη νεοφιλελεύθερη διαχείριση του εμπορεύματος με πειραματόζωο την Ελλάδα.
«Ένα πρόσωπο σε ένα πολύπλοκο σκηνικό δεν θα μπορούσε να αποδώσει την εξέλιξη του χαρακτήρα»
ΠτΘ: Στην παράσταση σας παρατηρούμε ότι τα σκηνικά είναι λιτά. Έγινε για κάποιο λόγο αυτή η επιλογή;
Ν.Σ.: Με δεδομένο ότι ένας μονόλογος επικεντρώνεται στο πρόσωπο και στον τρόπο που ο ηθοποιός υποδύεται τον ρόλο, νομίζω ότι είναι πλέον σωστά μια κλασική επιλογή που ακολουθείται από πολλούς σκηνοθέτες, γιατί ένα πρόσωπο σε ένα πολύπλοκο σκηνικό δεν θα μπορούσε να αποδώσει την εξέλιξη του χαρακτήρα. Το λιτό σκηνικό δηλαδή αναδεικνύει καλύτερα την πάλη του ηθοποιού με τον μονόλογο και αυτή ήταν η στόχευσή μου εξ αρχής.
«Υπάρχει και στις μικρότερες πόλεις της επαρχίας ανάγκη για θέατρο»
ΠτΘ: Έχετε κάνει εδώ και ένα χρόνο 50 και πλέον παραστάσεις σε όλη την Ελλάδα. Αυτό το εγχείρημα του αυτοδιαχειριζόμενου θεάτρου θεωρείται ότι είναι το μέλλον του θεάτρου.
Ν.Σ.: Εμείς έχουμε δύο ιδιότητες μαζί. Είμαστε και αυτοδιαχειριζόμενη ομάδα και ταυτόχρονα περιοδεύων θίασος. Να σας θυμίσω ότι και κατά το παρελθόν υπήρχαν πολύ περιοδεύοντες θίασοι τα ονομαζόμενα μπουλούκια. Η μέχρι τώρα εμπειρία που αποκομίσαμε από τις παραστάσεις δείχνει πως στην επαρχία υπάρχει πολύ μεγάλη ανάγκη για θέατρο η οποία δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένους χώρους ή πόλεις. Υπάρχει και στις μικρότερες πόλεις της επαρχίας ανάγκη για θέατρο οπότε νομίζω ότι η έννοια του περιοδεύοντος και όχι του θιάσου που κάνει αρπαχτή έχει μέλλον.
Όσο αφορά τα εγχειρήματα της αυτοδιαχείρισης ακόμα βρίσκεται σε μια κατάσταση αναζήτησης ταυτότητας αλλά το μέλλον βρίσκεται εκεί γιατί δεν μπορούμε να μην παρακολουθήσουμε πια την πορεία της κοινωνίας προς τα κάτω. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να ζούμε με ιεραρχικά μοντέλα σε αυτό τον σκληρό καπιταλιστικό κόσμο.
Φωτογραφίες από την παράσταση
http://paratiritis-news.gr/details.php?id=171456
Το ραδιοφωνικό απόσπασμα της συνέντευξης του Νίκου Σέργη
Ραδιοφωνική συνέντευξη του Νίκου Τζ. Σέργη, Τέχνης και Πολιτισμού Γωνία by Ράδιο Παρατηρητής 94,0 Fm on Mixcloud
To ραδιοφωνικό απόσπασμα της συνέντευξης του Βασίλη Κυριάκου
Συνέντευξη με τον Βασίλη Κυριάκου, “Με το Ν και με το Β” by Ράδιο Παρατηρητής 94,0 Fm on Mixcloud
Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
