Η Καβαλα «μπροσταρισσα» στην αναδειξη των πολλαπλων ιστορικων οψεων του καπνου

1ο Επιστημονικό Συνέδριο «Ο Καπνός στην Ιστορία- οικονομικές, κοινωνικές και διαπολιτισμικές προσεγγίσεις» - Άγγελος Παληκίδης «Μπορούμε να διαχειριστούμε μια υπεραξία του καπνού, ακόμα κι αν ο καπνός έχει σταματήσει πλέον να παράγεται»

Για τη Δράμα, την Καβάλα, την Ξάνθη και την Ροδόπη ο καπνός δεν είναι απλά ένα αγροτικό προϊόν. Είναι από εκείνους τους παράγοντες, που, κατά το παρελθόν, έπαιξαν μείζονα ρόλο, στη διαμόρφωση του αστικού ιστού, των κοινωνικών συμπεριφορών και τεκταινομένων, της οικονομικής άνθησης της περιοχής. Η «επιρροή» του βέβαια στην εποχή μας δεν είναι τόσο καταλυτική, ωστόσο «ίχνη» της σημαντικότητάς του μπορούμε να διακρίνουμε και σήμερα.
 
Με αυτά κατά νου μόνο πολυσήμαντη θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει τη διοργάνωση που ανοίγει σήμερα τις πόρτες της στην Καβάλα σε διοργάνωση του Ινστιτούτου Κοινωνικών Κινημάτων και Ιστορίας Καπνού (ΙΚΚΙΚ), της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του ΔΠΘ και του Τμήματος Γλωσσών, Λογοτεχνίας και Μέσων του Πανεπιστημίου Αμβούργου. Ο λόγος για το 1ο Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα «Ο Καπνός στην Ιστορία-οικονομικές, κοινωνικές και διαπολιτισμικές προσεγγίσεις», που διοργανώνεται για πρώτη φορά στην Ευρώπη και την Ελλάδα, ενώ αποτελεί και ένα από τα ελάχιστα στον κόσμο, σχετικά με τον καπνό, τις επιδράσεις του στην οικονομία, την κοινωνία και σε πολλούς άλλους τομείς, όπως στην ανταλλαγή των πληθυσμών.
 
Περισσότερες από 45 εισηγήσεις και 70 συνολικά εισηγητές από 30 πανεπιστήμια από όλον τον κόσμο, αναμένεται να δώσουν το παρών στην τριήμερη διοργάνωση, παρουσιάζοντας τις πολλαπλές ιστορικές όψεις του καπνικού φαινομένου, αλλά και τις σύγχρονες δυνατότητες αξιοποίησής τους για τις τοπικές κοινωνίες της περιοχής μας.
 
Για τη διοργάνωση αυτή, αλλά και την σημασία του καπνού, στο διάβα της ιστορίας έως και σήμερα, μίλησε στο «Ράδιο Παρατηρητής 94fm» ο Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας και μέλος της οργανωτικής και επιστημονικής επιτροπής του συνεδρίου κ. Άγγελος Παληκίδης.
 
Ο λόγος στον ίδιο…
 
ΠτΘ: Το Συνέδριο της Καβάλας είναι ένα από τα λίγα που πραγματοποιούνται σήμερα στην Ελλάδα και στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο, με το συγκεκριμένο αντικείμενο.  Γιατί συμβαίνει αυτό και πώς πήρατε εσείς την πρωτοβουλία της διοργάνωσής του;
Α.Π.:
Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα συνδιοργάνωση. Το Ινστιτούτο Κοινωνικών Κινημάτων και Ιστορίας Καπνού, το οποίο εδρεύει στην Καβάλα είχε την πρωτοβουλία να καλέσει κάποιους Καβαλιώτες επιστήμονες, ανά τον κόσμο, να καταθέσουν ιδέες και προτάσεις για το πώς μπορεί η Καβάλα να βγει από αυτή την επιστημονική αφάνεια, στην οποία είναι καταδικασμένη. Η Καβάλα ευρισκόμενη μεταξύ Θράκης και Θεσσαλονίκης, τουλάχιστον σε επίπεδο πανεπιστημιακό ή τουλάχιστον στο επίπεδο των δικών μας επιστημών, των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, εδώ και πάρα πολλές δεκαετίες, υπολείπεται. Η αρχική ιδέα ήταν αρκετά προκλητική. Ήταν μακριά από τα δικά μου πανεπιστημιακά ενδιαφέροντα, αλλά όσο περισσότερο έβλεπα τον ζήλο των ανθρώπων στην Καβάλα να κάνουν κάτι που πραγματικά αξίζει, βλέποντας επίσης και το πολύ ενδιαφέρον Μουσείο Καπνού της πόλης —ένα από τα ελάχιστα στον κόσμο— και ταυτοχρόνως το πολύ αναξιοποίητο αρχειακό υλικό, όσον αφορά τον καπνό και την ιστορία του, συζητώντας με συναδέλφους στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, διαπιστώσαμε ότι  εδώ υπάρχει πεδίο δόξης λαμπρό. Η φιλοδοξία μας ήταν να κάνουμε ένα διεπιστημονικό συνέδριο. Η ανταπόκριση των ερευνητών, είτε είναι πανεπιστημιακοί είτε είναι υποψήφιοι διδάκτορες είτε είναι άνθρωποι που δουλεύουν σε ερευνητικά κέντρα, ήταν εντυπωσιακή. Βρεθήκαμε στην πάρα πολύ δύσκολη θέση να απορρίψουμε τις μισές εισηγήσεις από αυτές που προτάθηκαν για να χωρέσουν στο πρόγραμμα. 

«Το συνέδριο αυτό να αποτελέσει την αρχή μίας μακράς πορείας της περιοχής μας στον παγκόσμιο ερευνητικό χάρτη, σε ό,τι αφορά τον καπνό» 

ΠτΘ: Πώς γίνεται όλοι αυτοί οι επιστήμονες να συνυπάρξουν σε μία διοργάνωση; Έχει να κάνει με τον καπνό που είναι ένα πολυσήμαντο θέμα;
Α.Π.:
Ακριβώς. Βλέποντας τη δομή και τη διάρθρωση του προγράμματος, τις θεματικές του, καταλαβαίνεις πόσα πράγματα συνδέονται και περιπλέκονται με τον καπνό. Δεν είναι μόνο η ιστορία. Έχουμε να κάνουμε με την επιχειρηματικότητα, που στην Ελλάδα και ειδικά στη Βόρεια Ελλάδα, στον 20ο αιώνα, συνδέθηκε με τον καπνό. Στην Ελλάδα του 20ου αιώνα ο καπνός ήταν το βαρύ χαρτί της οικονομίας. Το κυριότερο και το πιο προσοδοφόρο εξαγώγιμο προϊόν. Επομένως έχουμε να κάνουμε με οικονομία, επιχειρηματικότητα, διεθνείς σχέσεις,  διασύνδεση με την ευρύτερη πολιτική συγκυρία. Οι διεθνείς κρίσεις δεν επηρέαζαν τίποτα άλλο στην Ελλάδα παρά τον καπνό. Έχουμε όμως να κάνουμε πάρα πολύ και με πολιτισμό, δηλαδή με την αρχιτεκτονική των κτιρίων, την πολεοδομική διαμόρφωση και συγκρότηση των πόλεων, τη φωτογραφία, τη ζωγραφική, το θέατρο,  τη λογοτεχνία, την ποίηση, τον κινηματογράφο, με τη διαφήμιση κ.α. Έχουμε να κάνουμε με τις χαμένες και δυστυχώς σε μεγάλο βαθμό, ξεχασμένες εθνοθρησκευτικές κοινότητες του βορειοελλαδικού χώρου, όπως η εβραϊκή και η αρμενική που συνέδεσαν το όνομά τους και την ύπαρξή τους με τον καπνό. Οι βιομηχανουπόλεις-καπνουπόλεις της βόρειας Ελλάδας είχαν ένα πραγματικό εργατικό δυναμικό, το οποίο συνδέεται για μας τους ιστορικούς, με δύο πολύ σημαντικά ζητήματα. Το ένα είναι η παρουσία της γυναίκας στο χώρο της εργασίας, της καπνεργάτριας, εν προκειμένω, για το οποίο θα έχουμε πολύ ενδιαφέρουσες εισηγήσεις από την Ζωή Γαβριηλίδου και την Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή και από την άλλη πλευρά συνδέθηκε με τον συνδικαλισμό, το καπνεργατικό κίνημα,  τις σοσιαλιστικές ιδεολογίες. Έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον αυτό το συνέδριο  και ελπίζω ότι θα δημιουργήσει το έναυσμα και θα είναι μόνο η αρχή μιας μακράς πορείας που θα θέσει την περιοχή μας και ειδικότερα την Καβάλα, στον παγκόσμιο ερευνητικό χάρτη, τουλάχιστον όσον αφορά τον καπνό και με ό,τι αυτός συνδέεται. 

«Οι αρχές του τόπου να επενδύσουν στο τεράστιο πλούτο αρχείων σχετικά με τον καπνό» 

ΠτΘ: Λόγω της μοναδικότητας της διοργάνωσης αυτής, γεννάται το ερώτημα, το κατά πόσο ήταν δύσκολο ή εύκολο, η συγκέντρωση όλων αυτών των ερευνητικών δεδομένων, τα οποία θα παρουσιαστούν κατά τη διάρκεια του συνεδρίου. Δεδομένου ότι δεν  υπάρχει πλούτος αντίστοιχων πρωτοβουλιών στο παρελθόν.
Α.Π.:
Δεν θα είχαμε καταφέρει, τουλάχιστον αυτό το  ποιοτικό αποτέλεσμα, αν δεν είχαμε μια σημαντική επιτροπή από τόσο σημαντικούς επιστήμονες στον κλάδο. Στην Ελλάδα δεν έχουμε ειδικό στον καπνό. Έχουμε όμως πολλούς επιστήμονες,  των οποίων κομμάτι της ερευνητικής δραστηριότητας ήταν και ο καπνός. Εγώ είμαι από τους τελευταίους σε αυτό. Αυτό που έχει πολύ μεγάλη σημασία εδώ είναι να αποτελέσει το έναυσμα και για νέους επιστήμονες. Γι' αυτό και στην επιλογή των ανθρώπων που τελικά θα έρθουν, θα μιλήσουν και θα κάνουν εισηγήσεις, δεν έχουμε μόνο καταξιωμένους ερευνητές ή υψηλής βαθμίδας πανεπιστημιακούς, αλλά και νέους ερευνητές, νέα παιδιά που ξεκινούν τώρα τη δραστηριότητά τους και ελπίζουμε ότι θα τους δώσει πάρα πολλές ιδέες και όρεξη για να αρχίσουν ή να συνεχίσουν. Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι εδώ πρέπει να κάνουμε, πέρα από το συνέδριο, μια εκ θεμελίων οργάνωση της δουλειάς. Δηλαδή, έχουμε τεράστιο πλούτο αρχείων, τα οποία στην πραγματικότητα δεν είναι αρχεία, είναι τσουβάλια με έγγραφα και υλικό. Θα πρέπει να καταλάβουν και οι αρχές του τόπου ότι θα πρέπει να επενδύσουν σε αυτό. Θα πρέπει δηλαδή όλα αυτά τα τσουβάλια, όλο αυτό το υλικό  —το οποίο όσο το αφήνουμε μέσα σε υγρές αποθήκες καταστρέφεται—  να υποστεί μία αρχειονομική δουλειά, να δημιουργηθούν ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων, να ψηφιοποιηθούν, ώστε οι ερευνητές να έχουν πρόσβαση σε αυτό. Αν το δούμε όλο αυτό το πράγμα σε ένα βάθος πενταετίας, έως δεκαετίας, σας διαβεβαιώνω ότι η προστιθέμενη αξία αυτής της δουλειάς, δεν θα αφορά μόνο στην επιστημονική κοινότητα, αλλά θα είναι μια προστιθέμενη αξία για όλη την ευρύτερη περιοχή. 

«Ο καπνός έχει αφήσει πολιτιστικά αγαθά στην περιοχή μας που πρέπει να τα πάρουμε στα χέρια μας» 

ΠτΘ: Στη Θράκη ο καπνός είναι ένα από τα βασικά προϊόντα που καλλιεργούνται. Δεν κινούμαστε στα μεγέθη της τότε εποχής ανάπτυξης φυσικά, στη χρυσή εποχή του καπνού, αλλά παραμένει ένα από τα προϊόντα που καλλιεργούνται στην περιοχή μας…
Α.Π.:
Στην Κομοτηνή δεν είναι τόσο φανερό δια γυμνού οφθαλμού, στην Καβάλα είναι ολοφάνερο.  Η Καβάλα έχει στον αστικό της ιστό γύρω στις 70 καπναποθήκες, ελάχιστες εκ των οποίων είναι αξιοποιημένες. Οι περισσότερες, παρόλο που είναι στέρεα αρχιτεκτονικά κτίρια, που αντέχουν στο χρόνο, γιατί οι προδιαγραφές τους ξεπερνούν την κάθε φαντασία, δεν έχουν αξιοποιηθεί. Είναι τραγικό το γεγονός ότι κάνουμε ένα συνέδριο για τον καπνό σε κεντρικό ξενοδοχείο της πόλης. Αυτό το κάνουμε, γιατί δυστυχώς δεν έχει διαμορφωθεί μια από αυτές τις καπναποθήκες των χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων η κάθε μία, ώστε να είναι συνεδριακό κέντρο. Αυτό είναι πάρα πολύ σοβαρό ζήτημα, πρέπει να το δουν οι τοπικές αρχές και πρέπει να δεσμευτούν γι' αυτό. Μπορεί κανείς εύκολα να καταλάβει πως ακόμα και από την άποψη του τουρισμού πόσο θα μεταμορφωθούν τα κέντρα των πόλεων, πόσο ελκυστικά θα γίνουν και πόσοι χώροι μπορούν να βρεθούν γι' αυτό. Μπορούμε να διαχειριστούμε μια υπεραξία του καπνού, ακόμα κι αν ο καπνός έχει σταματήσει πλέον να παράγεται. Έχει αφήσει πολιτιστικά αγαθά που πρέπει να τα πάρουμε στα χέρια μας, αλλά να τα πάρουμε σοβαρά. Πρέπει να συνδυαστεί η ανάδειξη των αρχείων, η διαμόρφωση μουσειακών χώρων, τα δίκτυα των καπνουπόλεων της βόρειας Ελλάδας, και φυσικά η τουριστική αξιοποίηση τους.

Ο τελευταίος Εβραίος της Καβάλας Σαμπετάι Τσιμίνο 

ΠτΘ: Τίτλος της δικής σας εισήγησης είναι «Βιογραφία της λήθης: Σαμπετάι Τσιμίνο, ο τελευταίος Εβραίος καπνέμπορος της Καβάλας». Μία ιστορική προσωπικότητα της πόλης, η οποία είχε και τη σχετική καπναποθήκη. Γιατί επιλέξατε να ασχοληθείτε με την προσωπικότητα αυτή;
Α.Π.:
Ο τίτλος που έδωσα στην εισήγησή μου είναι ειρωνικός. Σκέφτομαι ακόμα αν είναι εύστοχος, γιατί στο μεταξύ έκανα αρκετά μεγάλη έρευνα. Ο Σαμπετάι Τσιμίνο ήταν ο τελευταίος εβραίος καπνέμπορος της Καβάλας. Στην ουσία ήταν για πάρα πολλά χρόνια —πέθανε το 2013— ο μόνος Εβραίος που ζούσε στην Καβάλα. Ήταν ένας άνθρωπος ερωτευμένος με την Καβάλα και ερωτευμένος με τον καπνό. Ήταν άλλωστε ένας από τους πολύ σπάνιους εμπειρογνώμονες του καπνού. Πέρα από τον καπνό, αυτό που έκανε ο Σαμπετάι Τσιμίνο και είναι πραγματικά αξιοθαύμαστο —για όσους γνωρίζουν την περίπτωσή του λειτουργεί ως πρότυπο— είναι ότι αφιέρωσε τα 20-30 τελευταία χρόνια της ζωής του για να καταγράψει ό,τι έχει απομείνει από την εβραϊκή κοινότητα της Καβάλας, για να μείνει στη μνήμη η εβραϊκή κοινότητα της Καβάλας. Πέραν αυτού «ζωντάνεψε» το καθημαγμένο εβραϊκό νεκροταφείο της πόλης, φροντίζοντάς το, κάνοντας έρευνα, βάζοντας τα ονόματα των τεθνεώτων και το άστρο του Δαυίδ σε όλες τις ταφόπλακες του νεκροταφείου, ούτως ώστε στην ουσία να το κάνει επισκέψιμο, όπως ο ίδιος είπε, για τους συγγενείς όλων αυτών των ανθρώπων που ετάφησαν, είτε σε ειρηνικές περιόδους είτε όχι, στο νεκροταφείο αυτό.  Η συμβολή του είναι πραγματικά ανεκτίμητη και νομίζω ότι ήρθε η ώρα να κάνουμε βαθιά και ενδελεχή έρευνα στην παρακαταθήκη που μας άφησε.

google-news Ακολουθήστε το paratiritis-news.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.